E. M. Hacizadə T.Ə. Paşayev
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
səhmdar kimi iştirak etməlidir. Aparıcı iştirakda dövlətə pul vəsaitlərini layihə investorları borc verir. Faizlər dövlətin aparıcı payından asılı olaraq razılaşdırırlmış dərəcə ilə tutulur və borcun özü dövlətin layihədən əldə ancaq borclar ödəndikdən sonra tam dəqiqləşir. Mahiyyətcə aprıcı iştirakda dövlət özünün səhmdar payını layihə investorunun borc verdiyi qeyri-mütərəqqi borc vasitəsilə satın alır. Buna görə də səhmdar iştirakın bu forması daha az risq tələb edir. RRT-nin kümulyativ dərəcəsi ilə aparıcı iştirakda tutulan faiz dərcəsi anacaq 35% dərcə həddində eyni olarsa, onda məsələn, kümulyativ dərəcə və aparıcı iştirak payı hər ikisi 20% olan lalda, təkcə RRT tutularsa, layihə 20%-i qazanana qədər dövlətə heç nə çatmayacaqdır, lakin sonra dövlət 35% əlavə mənfəət qazanacaqdır. Yəni RRT dövlətə aparıcı səhmdar kimi iştirakın bütün üstünlüklərini verir və onu heç bir risq qarşısında qoymur. Burada neft məhsulunun bölgüsəndə dövlətin iştirakının başqa forması kimi baxmaq lazımdır. Belə ki, dövlət layihədə öz neft resursları, investorlar isə layihənin işlənməsi və istismarı ilə bağlı xərclərlə iştirak edirlər. Bu əsasda dövlət və investorlar hasil ediləcək məhsulun bölgüsü üzrə də razılığa gəlməlidirlər. Əlbətdə, layihədə iştirak edən dövlət çox vaxt öz payının da satılmasını investora həvalə edir. Məhsulun bölgüsü şərtləri çoxcəhətli olur və bəzən inzibatçılıq etmək də asan olmur. Buna görə də məhsulun adi bölgü şərtində dövlət və investor məhsulun bölgüsünü ancaq investor özünün kəşfiyyat, işlənmə və istismara ilin xərclərini çıxardıqdan sonra başlayırlar. Bu planda məhsulun bölüşdürülməsi üzrə saziş əslində dövlətin özünün səhmdar payını almağa məcbur etmədiyi üçün daha az risqlıdır. Əksər ölkələr məhsulun bölüşdürülməsi şərtlərində ilk illərdə məhsulun 30-40%-nin dövlətə çatmasının nəzərdə tutur. Hazır məhsulun bölüşdürülməsi haqqında sazişlərdə neft xərclərin ödənilməsi üçün neftə və gəlir neftinə bölünür. 137 Xərclərin ödənilməsi üçün neft layihə xərclərinin örtülməsi üçün nəzərə tutulur. Çox vaxt sazişlərdə bu məqsəd üçün ayrılan neftin yuxarı həddi göstərilir. Bəzi ölkələrdə müxtəlif xərclər üçün onun ödənilməsinin yuxarı həddi daxilində amortizasiya qrafiki də verlir. Xərclərin ödənilməsinə nəzarət qrafiklərinin ölçülərinə oxşardır. Başqa sözlə, xərclərin ödənilməsi üçün nəzərdə tutulan hazır məhsulun payı nə qədər açağı olarsa, hökümətinin qalan gəlir neftindəki payını daha tez almağa imkan yaranacaqdır. Təbii ki, gəlir neftindəki payını əvvəldən almaqla hökümət investora öz xərclərini çıxarmaq üçün daha çox vaxt ayırır. Buna görə də həmin məsələnin həllində investorları kritik təhlükə altında qoymaq olmaz. Tarixən gəlir neftini hökümətlə investorlar arasında bərabər (dəyişməz) tarif əsasında bölüşdürürlər. Bu sxem mənfəətin dəyişilməsindən az asılı olduğuna görə, 1979-cu ildən başlayaraq hazır məhsulda dövlətin gəlir nefti payının artırılması geniş yayılmağa başladı. Diferensial renta neftin qiyməti və xərclərindən asılı olduğuna görə bu sxemə göstərilən amillərin təsiri məhduddur. Bütün bu problemləri həll etmək üçün bəzi ölkələr gəlir neftində dövlət payının artırılmasına və investorların əldə eldikləri gəlir səviyyəsinə isə müəyyən hədd qoymağa əsaslanan sxemə üstünlük verməyə başladılar. Resurslardan istifadəyə görə vergi konsepsiyası gəlir neftində dövlət payının müəyyən edilməsi üçün istifadə edilir və bu zaman ayrıca vergi qoyulur. Bu sxemdə əldə edilən gəlirlərin artmasından asılı olaraq dövlət payının da artmasının nəzərdə tutan bir neçə bağlayıcı həlqə olduğuna görə, investorlarla hökümət arasında münasibətlərin uzunmüddətli sabitliyinə imkan verir. İngiltərə yatağın işlənmə hüququna görə haqq tutulmur. Neftdən gəlir vergisi kapital qoyuluşuna 35%-lik artımla 75% və 10 il ərzində hər il 1 mln. ton həcmində ümumi güzəşt təşkil edir. Korporativ vergi 33% təşkil edir. Bu sistem kifayət qədər 138 uğurla işləyir. Norveçdə də yeni yataqların işlənmə hüququna görə haqq yoxdur. Xüsusi vergi 6 il ərzində kapital qoyuluşlarına 5%-lik artımla 50% təşkil edir. Amortazasiya da 6 ilə hesablanıb. Korporativ vergi 28% təşkil edir. Avstraliyada da yeni yataqların işlənmə hüquqlarına görə haqq yoxdur. Lakin resursların icarəsinə görə 40%-lik vergi və 5%-lik hədd rentabelliyi (yataqların işlənməsi üçün) müəyyən edilmişdir. Korporativ vergi 39% təşkil edir. Çində yataqların işlənmə hüququna görə sürüşkən şkala üzrə haqq, həmçinin gəlir neftinin mütərəqqi bölüşdürülməsi sxemi və gəlir vergisi qəbul edilmişdir. İndoneziyada hazır məhsulun bölüşdürülməsi sxemi və gəlir vergisi tətbiq edilir. Ümumi hökümət rusumları 85% təşkil edir. Nigeriyada yataqların işlənmə hüququna görə haqq suyun dərinliyindən asılı olaraq dəyişir. Mənfəətdən vergi dərəcəsi 85% təşkil edir. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində neft hasilatı sahəsində fiskal rejimlər vergilərin cari ildə daxil olmasına, dövlət üçün risqin azaldılmasına, vergi və digər inzibatçılıq yükünün azaldılmasına səmtlənməlidir. Neft layihələri üçün fiskal rejimlərin təşkilində ilk növbədə aşağıdakı məsələlərin həllində diqqət vermək lazımdır: müqavilələrin sabitliyi və möhkəmliyi üçün fiskal alətlərin müxtəlif formalarından istifadə edilməlidir; neft layihələri ilk növbədə iqtisadiyyatın bütün sahələrində olduğu kimi, gəlir vergisinə cəlb edilməlidir. Bu zaman gəlir vergisinə dair müxtəlif maddələr, xüsusən səhmdar kapital və transfert qiymətləri ilə bağlı kapital çıxımları diqqətlə işlənilməlidir; kapital avadanlıqlarının layihənin ilkin mərhələsində 139 Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|