Ənvər M ete Həmidov, Zərnurə Həmidova
Dünya qu ru b ir istək və faydasız bir oyuncaqdan ibarətdir.
Biz də uşaqlarıq.
Bu dünya sənin nəzərində nə qədər böyük və sonsuz olsa
da, bil ki, ilahi qüdrət qarşısında o, bir zərrə belə deyildir.
* * *
D ünya köpükdür. Allahın sifətləri də dəniz kimidir. Bu
dünya köpüyü dənizin təmizliyinin görünməsinə pərdə olur.
Köpüyü acm aq lazımdır ki, suya qovuşsun. Dənizin köpüyünə
deyil, içinə bax. Çünki köpük dənizin görünməsinə pərdə olur.
D ünya həyatı hər bir şəxs üçün, son mənzilinə qədərki
məmnuniyyət,
istirab
və
im tahan
meydanıdır.
Bu
məmnuniyyət və istirabların son qayəsi axirət qazanmaqdır.
Hər bir insanın keçdiyi həyat yolunu Məhəmməd peyğəmbər
(s.) belə səciyyələndirir: «D ünya axirətin tarlasıdır». Yəni insan
övladı bu dünyada nəyi əkərsə, axirətdə də onu biçər.
* * *
Ey qafil insan! M adam ki, peyğəmbər deyilsən, olandan-
keçəndən xəbər alm ırsan, sənə uyan kimsələr də yox: bu yolda
həddini bil, öz səfində qal, irəli getmə! Addımladığın həqiqət
yolunda d a böyük bir vəlinin arxasınca get ki, bir gün nəfsa-
niyyət quyusundan çıxıb Y usif kimi bir məna padşahı ola bilə
sən.
Tanrı dünya həyatını bir im tahan meydam olaraq yarat
mışdır. B u səbəbdən insan oğlunu xeyrə də, şərə də təmayül
edə biləcək bir qabiliyyət, daha doğrusu, onu ağılla təchiz et
mişdir.
Loğm an həkim qəflətdən ayılması üçün oğluna bu məslə
həti etmişdir:
«Oğlum! D ünya dibsiz bir dəryadır. Arif olmayan alimlər
və bir çoxları qəflətə düşərək b u yolda həlak oldular. Bu
dəryada sənin gəmin A llaha həmişə bir qəlb ilə iman etmək ol
sun. G əm inin yar-yaraşığı isə təqva və ibadət olsun. Dənizlər
464
İntellektual ekologiya
də seyrü-səfər etdirən bu gəminin yelkəni də təvəkkül olsun!
U m ulur ki, ancaq bu surətdə qurtuluşa çata bilərsən.
Ey mərifət yolçusu! Bu yolda səbirsizliyi səbirlə, unutqan-
lığı zikrlə, nankorluğu şükürlə, üsyanı itaətlə, xəsisliyi comərd
liklə, şübhəni yaxın ilə, riyam ixlas ilə, xətadakı israrı tövbə ilə,
yalanı doğruluqla, qəfləti təfəkkürlə dəyişdirmədikcə bir məq
sədə gedib çata biməzsən» (Mövlana).
Əfsuslar olsun: «...Zavallı insan! Özünü olduğu səviyyədə
bilmədi, tanım ağa gücü çatmadı. Çox uzaqlardan, ucalardan,
əzəl aləm indən gəldi bu nöqsanlar aləminə, bu təkəbbürlü
dünyaya düşdü, insan özünü ucuza satdı. Halbuki o, çox dəy
ərli atlas, bir qumaş kimi idi.» (Mövlana)
Qurani-Kərim də qeyd olunur ki, insan öz maddi varlığının
təsiri altında maddi dünya həyatına meyillidir...Qurani-Kə
rimdə buyurulur: «Lakin siz (ey insanlar!) dünyanı üstün tutur
sunuz!» (əl-Əla surəsi, ayə 16). D ünya ləzzətləri ağrı-acısız ol
mur. .. D ünya nemətləri nə zam ansa insamn əlindən çıxır və
sona yetir. Ali-İmran surəsinin 185-ci ayəsində buyurulur:
«Hər bir kəs (canlı) ölümü dadacaqdır. Şübhəsiz ki, mükafatla
rınız qiyam ət günü tamamilə veriləcəkdir... Dünya həyatı isə
aldadıcı həzzdən (əyləncədən) başqa bir şey deyildir.»
Q oşqar Əliyevin yazdığı kimi, uzaq keçmişin mütəfəkkirlə
ri əmin idilər ki, hər bir insan dəyərincə ölümə hazırlaşa bilər,
bu şərtlə ki, canvermə barədə biliklərə malik olsun. Hələ antik
dövrün filosofları israr edirdilər ki, insamn ölümünü faciə kimi
qəbul etm ək lazım deyil. Platon Sokratm adından yazırdı ki,
«ölümdən qorxm aq o deməkdir ki, bilmədiyin şey haqqında fi
kirləşirsən. Axı heç kəs bilmir ölüm nədir, həm də bilmirlər ki,
ölüm insan üçün ən ali nemətdir, çoxları bundan qorxur, sanki
bilirlər ki, ölüm ən dəhşətli şeylərdəndir.» (Platon, «Sobraniye
soçineniy», M oskva, 1990, s. 83)
« .. .Cinsindən, yaşmdan, intellektual inkişaf səviyyəsindən,
sosial və ailə vəziyyətindən, hər şeydən əvvəl sağlamlığından
asılı olaraq ölümü hərə bir cür təsəvvür edir. Ə n başlıcası isə
hamı hesab edir ki, insanın ölümünün bilavasitə onun həyatı
465
Ənvər M ete Həmidov
,
Zərnurə Həmidova
nın m ənasm a aidiyyəti var. Belə ki, ölüm insan həyatının p r o
lo q u d u r... L ak in insandan ötrü ölüm təkcə tənəzzül deyil.
L .T olstoyun fikrincə, ölüm də həyat qədər məna kəsb
ed ir...Ə g ər insanlar öz ölümünü ləyaqətlə qarşılamağa hazır-
dusa, o n u n üzünə dik baxa bilirsə, ona cəsarətlə sinə gərə bilir
sə, yaşadığı həyatın paklığına inamrsa, onda həyatı bütün
dolğunluğu ilə d ərk edə, onun mənasını ağılla qiymətləndirə
bilər. L .T olstoy israr edir ki, «əgər ölüm dəhşətlidirsə, bunun
səbəbi o n d a deyil, bizim özümüzdədir. İnsan nə qədər nikbin-
dirsə, ölüm ündən də bir o qədər az qorxur.» (L.N.Tolstoy,
«Put jizni», M oskva, 1993, s.377)
«Y aşayırsan, am m a həyatın mənasım başa düşmürsən, on
da öm rünə son qoy, bu həyatda baş girləmə.» (L.N.Tolstoy,
«Sobraniye soçineniy», M oskva, 1960-1965,16-cı c., s. 126)
Ariflərin dediyi kimi, Allah-Təala dünya həyatını namə
lum zam ana qədər ötəri və əyləncə adlandırıb. Ona görə ki, in
sanın dünyada m övcudluğu axirət yolu üzərində ötəridir.
H əzrət M övlanaya görə, dünya insanı maddi həyata əsir
edən, ru h u n u yüksəlməyə qoymayan ünsürdür. Dünya insanın
can düşmənidir. D ünya özünü təzə gəlin kimi göstərərək insanı
aldadan, lakin həqiqətdə sehrbaz bir qarıdır. Ona aşiq olan zə
hərdən şərbət içər. Dünya insan aləminin sultanı olsa da,
ölüdür. K önlünü dünyaya verən bir tikə çörəyə imanını satan
kimidir. D ünyaya aşiq olanlar, divarda əks edən işığın günəş
dən gəldiyini görməyib divara aşiq olanlar kimidir. Dünyaya
m öhkəm sarılan insan, quşu buraxıb, kölgəsini ovlayan ovçu
kimidir. D ünya bir röyadır.
Ey insan, ötüb keçən ömür yolunu yada sal, xatirələrini bir
kitab kim i vərəqlə, nəyi düz, nəyi səhv etdiyini vicdanının
mühakim əsinə buraxm ağa çalış. Həyatda elə məsələlər var ki.
insan hər gün ondan hesabat tələb edir: yaradana, valideynlərə,
vətənə və millətə məhəbbət, ümumi və intellektual ekologiya
qarşısında məsuliyyət, mənəviyyatın qorunması və s.
Ey insan, nə qədər ki, bu fani dünyadasan, unutma, daim
xatırla b u nəsihətləri:
466
İntellektual ekologiya
Peyğəmbər (s.) belə buyurm uşdur: «Sənin, səndən heç vaxt
ayrılmayacaq bir yoldaşın olacaq və o, səninlə birlikdə dəfn
ediləcək, sən ölü, o isə diri olacaq. Əgər sənin yoldaşın şərəfli
olsa, səni əzizləyəcək, yaram az olsa isə səni hadisələrin öhdəsi
nə buraxacaq. Sonra həmin yoldaşın səninlə məhşərə gələcək
və qiyamətdə səninlə birgə olacaq və sən onun üçün məsuliyyət
daşıyacaqsan. Seçdiyin yoldaşın yaxşı olmasına diqqət et.
Çünki o, yaxşı olsa sənin ünsiyyət vasitən olacaq, belə olmasa
(pis olsa isə) sənin vəhşətinə səbəb olacaq. Həmin yoldaşın sə
nin rəftarındır.»
İnsan ölümündən sonra öz əməlindən başqa heç bir şeylə
yoldaş olmur. Həqiqətən, insan həyatda qonaqdan başqa bir
şey deyil, bir az orada qalır və sonra köçüb gedir.
Digər bir hədisdə deyilir: «Bu, əzablar sizin özünüzə qayta
rılan əməllərinizdir.» Sədi Şirazi çox gözəl deyib:
Ömürdən gedir hər keçən nəfəs,
Baxıram ətrafa qalmamış bir kəs.
Ey yatan əlli il qəflətdə bütün,
Qoyma ki, boş keçsin bu qalan beş gün.
U tansın o kəs ki, ömrü puç etdi,
D ünyadan köçəndə xəcalət getdi.
Köç vaxtı səhərin şirin yuxusu
Qoyar piyadanı yoldan, doğrusu.
Hər gələn dünyada bir bina saldı,
O getdi, mənzili özgəyə qaldı.
Çoxları dünyaya göstərmiş həvəs,
Tikdiyi mənzildə qalmamış bir kəs.
İndi ki, öləcək pis də, yaxşı da,
Xoş ona ki, çatdı yaxşı bir ada.
Bir yarpaq göndər öz qəbrinə bu gün,
Ki, sonra göndərmək deyildir mümkün.
Necə də ibratamiz sözlərdir. Qoca Şərqin söz ustadları, d a
hiləri bir-birindən gözəl, təkrarsız kəlamları bəşəriyyətə yadig
467
Dostları ilə paylaş: |