108
ya qaza) batırılmış cisim öz həcmi qədər maye (və ya qaz) sıxışdırıb çıxarır. Ona
görə də
olur. Burada
- cismin öz həcmi qədər (və ya mayeyə batan
hissəsinin həcmi qədər) sıxışdırıb çıxardığı mayenin həcmidir. Bunu nəzərə
almaqla, Arximed qüvvəsini
və ya
kimi yazmaq
olar.
Bu isə
olması deməkdir.
Deməli,
mayeyə və ya qaza batırılmış cismə təsir edən Arximed qüvvəsi -
cismin öz həcmi qədər (və ya mayeyə batan hissəsinin həcmi qədər) sıxışdırıb
çıxardığı mayenin və ya qazın çəkisinə bərabər olur (Arximed qanunu).
Bunu nəzərə alaraq, cisimlərin batma, üzə çıxma və üzmə şərtlərini həm
də aşağıdakı kimi müəyyənləşdirmək olar. Bildiyimiz kimi, cismin mayedə
batması üçün
şərti ödənməlidir. Bu halda ağırlıq qüvvəsinin cismin
çəkisinə, Arximed qüvvəsinin isə cismin sıxışdırıb çıxardığı mayenin (və ya qazın)
çəkisinə bərabər olduğunu nəzərə alsaq, onda batma şərtini
kimi də
yazmaq olar. Belə çıxır ki, əgər
cismin çəkisi öz həcmi qədər sıxışdırıb çıxardığı
mayenin (qazın) çəkisindən böyükdərsə, onda cisim mayeyə batar. Əks halda,
yəni
olduqda cisim mayenin üzərinə çıxar (şəkil 129). Cismin mayenin
istənilən dərinliyində üzməsi üçün isə
olmalıdır.
Ona görə dəmirin suda batıb, civənin üzərində qalmasını sonuncu şərtə
görə belə izah edə bilərik. Dəmir suda ona görə batır ki, dəmirin çəkisi həmin
həcmdə suyun çəkisindən böyük, həmin həcmli civənin çəkisindən isə kiçikdir.
Şəkil 129.
Arximed qanunundan çıxan nəticələr:
mayenin səthində üzən cismin hansı hissəsinin mayeyə
batmasından asılı olmayaraq, ona təsir edən Arximed qüvvəsi
ağırlıq qüvvəsinə bərabər olur;
sıxlığından asılı olmayaraq, müxtəlif mayelərin
səthində üzən