97
N
o
İP
Ə
KYOLU N
ƏŞ
R
İYY
AT
I
Dulusçu gil ilə işləyər, onu yoğurar, şəkilləndirər və qab düzəldər..
Qab, ustası olmadan heç də özü-özünə düzələr və qab şəkli ala bi-
lərmi?
Taxta dülgərin əlinə sığınmışdır, ona ram olmuşdur! Elə ol ma-
say dı, kəsilib, yonulardımı, başqa taxtaya birləşdirilərdimi?
Paltar bir dərzinin əlinə keçmədən, öz-özünə necə biçilə bilər,
ne cə tikilər?
Ey ağıl sahibi insan! Su qabı saqinin əlində olmasaydı, öz lü yün-
dən necə dolar, necə boşalardı?
Sən də hər an dolur, boşalırsan. O halda ey hikmət sahibi insan!
O mislsiz, o böyük Yaradıcının sənət əsərisən. Bir gün olar ki, gö-
zündəki pərdə qalxar, sirr bağı açılarsa, sənətin, sənətkarın əlin də
haldan-hala düşdüyünü anlayarsan”.
(Məsnəvi, c. 6, beyt: 3332-3341)
“Dəyirman daşının fırlandığnı görüncə, sən bir də onu fırladan
ça yın suyuna tamaşa et! Havaya yüksələn toz-torpağı gö rür sən; toz-
torpağı havaya qaldıran, küləyi əsdirəni də gör! Dü şün cə qazanlarının
qaynadığını görürsən, ağlını başına al və onu qaynadan atəşi gör!
Nə zamana qədər dünya gərdişinin dö nüşünə tamaşa edəcəksən?
Başını çevir və bu sürətlə axıb ge dən suya da bax!”
(Məsnəvi, c. 5,
beyt; 2900-2905)
Göyləri dirəksiz yüksəltmək, Günəşi və Ayı öz əmrinə amadə
et mək
42
kimi böyük işlər, əqli sayəsində ən qüvvətli varlıq da olsa,
in sanın edə biləcəyi bir şey deyildir. Bunun öz-özünə meydana gəl-
məsini düşünmək mümkün deyildir. Duyğu orqanlarımızla hiss et di-
yi miz cisimlərin hər zaman ehtiyac içində olduqlarını və durmadan
də yişikliyə məruz qaldıqlarını müşahidə edirik. Başqasına möhtac
olan və dəyişən hər şey əzəli olmayıb, sonradan yaradılmışdır. Ağ-
lımız da eyni xüsusiyyətlərə sahib olan, hərəkət və ətalətdən uzaq
qala bilməyən kainatdakı əşyaların yaradılmış olduğunu, hər ya ra-
dı lan şeyin də bir yaradıcısı olduğunu qəbul edir.
43
İnsan başda özü olmaqla göylərdə və yerdə canlıların hər şey-
ləri ilə Allah-Təalaya möhtac olduğunu davamlı müşahidə edir. Ən
sadəsindən bunu görür ki: Digər canlılarla birlikdə insan or qa ni zim in-
də ki fəaliyyətlərin demək olar ki hamısı −məsələn, ürək dö yünməsi,
nə fəs alıb-vermək, böyrəyin qanı süzməsi, digər bütün orqan və
42
ər-Rəd, 2.
43
Maturidi, Kitabut-Tövhid, səh. 11-19; Prof. Dr. Bəkir Topaloğlu, “Allah” mad.,
DİA, II, 475.
İnsan və Kainat
98
Əbədi Yol Xəritəsi İSLAM
N
t
İP
Ə
KYOLU N
ƏŞ
R
İYY
AT
I
hüceyrədaxili fəaliyyətlərlə bunlar arasındakı xəbərləşmə və yar-
dım laşma fəaliyyətləri− insan iradəsinin xaricindəki proqramlarla
ida rə edilir. İnsan bədənindəki sadəcə tək bir toxuma hüceyrəsinin
için dəki yüzlərcə növ biokimyəvi reaksiyaların idarəedilməsi və on-
la ra nəzarət edilməsi bizim iradə və şüurumuza həvalə edilsəydi,
bəl kə bir neçə dəqiqə belə dayana bilməzdik.
44
Bunu təfəkkür edən
insan dünya üzərindəki bütün canlı və bitkilərin, həyatda qala bil mək
üçün necə bir varlığa ehtiyacları olduğunu anlayar.
Təsadüf Mümkün Deyil
Varlıqların meydana gəlişini və möhtəşəm bir ahəng və sistem
içə risində davam edişini “təsadüf ilə izah etmək mümkün deyildir.
Prof. Dr. Edvin Konqlin belə deyir:
“Həyatın təsadüf nəticəsində meydana gəldiyini iddia etmək, bir
mətbəədə kortəbii şəkildə baş verən partlayış nəticəsində çox bö-
yük bir ensiklopediyanın ortaya çıxdığını iddia etmək kimidir.
45
On ədəd marka götürərək üzərinə sıra ilə birdən ona qədər rəqəm
yaz saq, sonra da bunları cibimizə ataraq yaxşıca qarışdırsaq, sonra
da rəqəmlərin sırasına görə birdən ona qədər bir-bir çıxarmağa ça-
lış saq, cibimizdən çıxaracağımız hər markanı yenidən içəri qoymaq
şər tilə üzərində 1 yazılı olan markanı birinci cəhddə çıxarma ehtimalı
on da birdir. Üzərində 1 və 2 yazılı olan markaları sıra ilə çıxarmaq
eh timalı yüzdə bir ehtimaldır. Ancaq 1,2,3,4 nömrəli markaları sıra
ilə çıxarma ehtimalı on mində birdir. Bütün markarları 1-dən 10-a
qə dər sırası ilə ard-arda çıxarma ehtimalı isə 10 milyardda birdir.
Bu misalı verən Amerikalı məşhur alim Qressi Morrison sözlərini
be lə davam etdirir:
“Bu dərəcədə sadə bir misalı verməkdə məqsədim həqiqətlərin
tə sadüf qarşısında nə dərəcədə qeyri-mümkün hala gəldiyini izah
et məkdən başqa bir şey deyildir.
46
Canlı varlıqların həyatı, oksigen, hidrogen, karbondioksid və
müx təlif şəkilləri ilə digər karbon qazlarının bir-biriləri ilə qurduqları
ahəng li tərkiblərə əsaslanır. Bu qazların istənilən nibətdə və həyat
44
Dos. Dr. Şakir Kocabaş, Quranda Yaradılış, səh. 115.
45
The Evidence of God, səh. 174; Prof. Dr.
Vahidüddin Xan,
İslam Meydan Ox-
uyur, səh. 129.
46
A. C. Morrison,
Man Does Not Stand Alone, səh. 21; Prof. Dr. Vahidüddin Xan,
İslam Meydan Oxuyar, səh. 130-131.