14
1. Monoaminomonokarbon turşuları.
2. Monoaminodikarbon turşuları.
3. Diaminomonokarbon turşuları.
Bu qruplara daxil olan aminturşularının bir hissəsi insan
və heyvan orqanizmində həm sintez olunur, həm də qəbul
olunmuş qidanın tərkibində zülalların hidrolizi nəticəsində
əmələ gəlirlər. Đnsanların qəbul etdikləri gündəlik qida
rasionunda
zülalların
tərkibini
təşkil
edən
bütün
aminturşularının, o cümlədən əvəzolunabilməyən amintur-
şularının hamısının olması olduqca vacibdir. Əks halda canlı
orqanizmlərdə baş verən maddələr mübadiləsi prosesi pozulur.
Aminturşuları canlı orqanizmlərdə mühüm bioloji
funksiyaları yerinə yetirir. Aminturşuları insan orqanizmində
çatışmadıqda müxtəlif cür xəstəliklərin əmələ gəlməsinə şərait
yaranır. Qeyd etmək lazımdır ki, inkişaf etmiş ölkələr arasında
il ərzində 200 min tondan artıq müxtəlif cür aminturşuları
istehsal
olunur.
Đstehsal
olunmuş
aminturşuları
xalq
təsərrüfatının müxtəlif sahələrində qida sənayesində, kənd
təsərrüfatında, tibbdə geniş tətbiq olunur. Aminturşuları ərzaq
məhsullarına və heyvanların yeminə qida əlavəsi kimi də
qatılır. Tibb sahəsində isə bəzi xəstəliklərin müalicəsində
aminturşularından
geniş
istifadə
olunur.
Hal-hazırda
fermentasiya və kimyəvi üsulla aminturşuları istehsal olunur.
Sənaye miqyası üzrə aminturşularının nümayəndəsi olan
lizindən, qlütamin turşusundan, qlisindən və metionindən daha
çox miqdarda istehsal olunur. Bundan başqa əvəz olunmayan
aminturşularının da sənaye üsulu ilə istehsalına xüsusi olaraq
fikir verilir. Əvəz olunmayan aminturşuları insan orqanizmi
tərəfindən sintez olunmur. Ona görə də tibbdə və qida
sənayesində əvəz olunmayan aminturşularından müalicə
məqsədi kimi geniş istifadə olunur. Son zamanlar aminturşuları
müxtəlif xəstəliklərin müalicəsində dərman preparatı kimi tibb
sənayesində geniş tətbiq olunur. Hal hazırda aminturşularının
insan orqanizminə təsiri geniş öyrənilməkdədir.
15
1.1.2. Aminturşuların təsnifatı
Kimyəvi formulu
Adı
Đşarəsi
1
2
3
NH
2
O
H–C–C
OH
H
NH
2
O
CH
3
–C–C
OH
H
NH
2
O
H
3
C–CH–C–C
⁄ OH
H
3
C H
NH
2
O
H
3
C–CH–CH
2
–C–C
⁄ OH
H
3
C H
1.Atsiklik aminturşular
1. Monoaminmonokar-
bon turşuları
Qlisin və ya qlikokol
Alanin
Valin
Leysin
Qli
Ala
Val
Ley