Ekonometrika asoslari o'quv qo'llanma

Vaqt, choraklarda
♦ Qatorning xaqiqiy darajalari

Yt 12-1
10
8
6- 4- 2- 0


«
'3d =
о
« .J-
"3 "o wi S
S '
с





«
■a s ■a s X

8.2-Rasm. Hudud aholisining elektrenergiyasini iste'mol

i

Ushbu xulosa qatorning tuzilmasini grafik ko'rinishdagi tahlili ham tasdiqlaydi.
8.1.4-jadval

Elektrenergiya iste'moli dinamik qatorining korrelogrammasi Lag	Darajalar avtokorrelyatsiya koeffitsienti	Korrelogramma
1	0,165154	**
2	0,566873	*******
3	0,113558	*
4	0,983025	************
5	0,118711	*
6	0,722046	*********
7	0,003367
8	0,973848	************

8.1.3. Dinamik qatorlar tendentsiyasini modellashtirish

Dinamik qatorlar tendentsiyasini modellashtirishning keng tarqalgan usullaridan biri qator darajalarini vaqtga bog'Hqligini yoki trendni tavsiflovchi analitik funktsiyalarni tuzishdan iborat. Bu usul dinamik qatorlarni analitik tekslash deb ataladi

.

Vaqt bo'yicha bog'lanishlar turli shakllarda bo'lishi mumkin, ularni aniq bir shaklga keltirish uchun turli ko'rinishdagi funktsiyalardan foydalaniladi. Trendlarni tuzish uchun ko'proq quyidagi funktsiyalar qo'llaniladi:

• 
  chiziqli trend: y_t =a + b-t;
  
• 
  giperbolik trend: y_t = a+ b/t;
  
• 
  eksponentsial trend: y_t = е^а+ы;
  
• 
  ko'rsatkichli funktsiya shaklidagi trend: y_t =a-t^b\
  
• 
  ikkinchi va undan yuqori tartibli parabola: y_t = a + b_x ■ t + b₂ ■ t² +...+b_k ■ t^k. Yuqorida keltirilgan trendlarning har birining parametrlarini oddiy EKKU
  

bilan aniqlash mumkin. Bunda bog'liq bo'lmagan erkli o'zgaruvchi sifatida
/=1,2,...,n vaqt, bog'liq o'zgaruvchi sifatida y_t dinamik qatorning haqiqiy darajalari olinadi. Chiziqsiz trendlar uchun awal ularni chiziqli holatga keltiruvchi standart amallar bajariladi.
Tendentsiya turlarini aniqlashning bir qancha usullari mavjud. Eng ko'p tarqalgan usullar qatoriga: o'rganilayotgan jarayonni sifat jihatidan tahlil qilish, qator darajalarini vaqtga bog'Hqligi grafigini qurish va uni tahlil qilish, dinamikaning ayrim asosiy ko'rsatkichlarini hisoblash usullarini kiritish mumkin. Tendentsiya turlarini aniqlashda qator darajalarining avtokorrelyatsiya koeffitsientlarini qo'llash mumkin. Tendentsiya turi berilgan va qayta tuzilgan qatorlar darajalari bo'yicha hisoblangan birinchi tartibli avtokorrelyatsiya koeffitsientlarini solishtirish yo'li bilan aniqlanadi. Agar dinamik qator chiziqli
tendentsiyaga ega bo'lsa, yonma-yon darajalar - У_t va JVi laming korrelyatsiyasi yuqori bo'ladi. Bunday holatda berilgan dinamik qatorning birinchi tartibli avtokorrelyatsiya koeffitsienti yuqori bo'lishi kerak. Agar dinamik qator chiziqsiz tendentsiyaga ega bo'lsa, masalan, eksponentsial shaklda bo'lsa, u holda berilgan qator darajalarining logarifmlari bo'yicha birinchi tartibli avtokorrelyatsiya koeffitsienti qator darajalari bo'yicha hisoblangan mos koeffitsientlardan yuqor

i

bo'ladi. Dinamik qatorda chiziqsiz tendentsiya qanchalik kuchli bo'lsa, olingan koeffitsientlar shunchalik yuqori darajada farqlanadi.

Agar qator chiziqsiz tendentsiyaga ega bo'lsa, eng yaxshi tenglamani trendni asosiy shakllarini saralash, har bir tenglama uchun tuzatilgan determinatsiya
— 2
koeffitsienti(R )ni hisoblash va maksimum qiymatga ega bo'lgan determinatsiya koeffitsientli tenglamani aniqlash yo'llari bilan tanlab olish mumkin.