Elbəyi CƏlaloğLU
Yüklə 2,2 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Elbəyi Cəlaloğlu
- MEHRALI BƏY 11 Elbəyi Cəlaloğlu
- Əsərin yazılma zərurəti Sovet imperiyası 70 il ərzində qədim tariximizin və mə- dəniyyətimizin üstündən xətt çəkmək istədi, məktəblərdə Elbəyi Cəlaloğlu
- MEHRALI BƏY 13
Elbəyi Cəlaloğlu 10 Elbəyi Cəlaloğlunun “Mehralı bəy” dastan-poeması göstərir ki, Azərbaycanda, Borçalıda etnik-tarixi poetik paradiqmanın formalaşması davam edir. Ozan-aşıq sənə- tinin və inanc poeziyasının daşıyıcısı olan Elbəyi Cəlaloğ- lunun xalqımızın qəhrəman oğlu Mehralı bəy haqqında dastan bağlaması şərəf və ləyaqət məsələsidir. Elbəyi Cəlaloğlu bir şair kimi vətəndaşlıq borcunu layi- qincə yerinə yetiribdir. Bu çətin sınaqdan alnı açıq, üzü ağ çıxıbdır. 05.01.2010 Elbəyi Cəlaloğlu 10 MEHRALI BƏY 11 MÜƏLLİFDƏN XIX əsr Qafqaza öz dərd-səriylə gəldi. Cənubi Qafqaz bütünlüklə ruslar tərəfindən işğal olundu. Azərbaycan saysız-hesabsız şəhidlər verdi, nə qədər ailələr başsız, analar ağlar, körpələr yetim qaldılar. Qacarlarla Ruslar arasında gedən uzunmüddətli müharibə Türkmənçay (1828) müqaviləsi ilə yekunlaşdı. Beləliklə də, ucsuz-bu- caqsız Azərbaycan ölkəsi quzeyə və güneyə bölündü. Bu işğal ərəfəsində rus imperiyası türkün qüdrətinə bələd ol- duğu üçün bu qanın yerdə qalmayacağını düşünərək öz gələcəyini sığortalamaq məqsədiylə Azərbaycanın şimalı- na kütləvi şəkildə erməni yerləşdirməyə başladı. Dədə- baba torpaqlarımıza olan bu erməni axını bir əsr yarım müddət ərzində havadarları tərəfindən dövlət halına gə- tirildi. Həmin siyasətin acı nəticəsidir ki, bu gün də ölkə- mizə, xalqımıza Qarabağ müsibətini yaşadırlar. XIX əsrdə Rus imperiyası Cənubi Qafqazda öz hökmü- nü sürür, öz siyasətini yeridirdi. Komendant üsul-idarəsi yerlərdə özbaşınalığa səbəb olur, müstəmləkəçilik və ağır vergilər camaatı boğaza yığırdı. Yerli əhalinin torpaqları, ağaların mülkiyyəti əlindən alınır, anbarları zorla boşal- dılıb dövlətə keçirilirdi. Təbii ki, əhali buna razı ola bil- məzdi, buna görə də kəndli üsyanları baş qaldırmağa başladı. Üsyanlar silah gücünə yatırılırdısa bu, bir fayda vermirdi. Elə bu səbəbdən 1840-cı ildə çar komendant üsul-idarə sistemini ləğv etdi, mahallar qəzalarla əvəzlən- MEHRALI BƏY 11 Elbəyi Cəlaloğlu 12 di. Torpaqlar bəylərdən alınıb gəlmə rus zadəganlarına verildi. Bu islahat yerli ağalar və bəylərdə böyük narazı- lıqlar doğurdu. Əhalinin bir qismi Osmanlı və Səfəvi tor- paqlarına üz tutsa da, əksəriyyət faciələrin sonunu gözlə- di. Lakin, bir çarə bulmadıqlarından qaçaqlıq hərəkatları baş verdi. Qaçaqlar öz dəstələrilə hökumət xəzinələri və anbarlarına, eləcə də yeni hökumətin tərəfinə keçmiş ağa- lara basqınlar etməyə, onlara zərbələr vurmağa başladı- lar. Mehralı bəy də bu qaçaqlardan biri idi. Mehralı bəy 1844-cü ildə (pr. V.Hacıların qənaətinə gö- rə) Borçalı mahalının Darvaz kəndində ağa ailəsində do- ğulmuşdu, ailənin birinci uşağı idi. Babası Allahverdi ki- şidə olduğu kimi, atası Məmli ağanın da var-dövləti rus kazakları tərəfindən basqınlara məruz qaldı. Məmli ağa da bir çoxları kimi silaha sarılmışdı. Lakin onun bu çıl- ğınlığı uzun çəkmədi, ruslar tərəfindən amansızcasına qətlə yetirildi və yerli əhaliyə görk olması üçün işğalçılar onu Xaçlı məzarlığa dəfn etdilər. Yerli müsəlman türklərə bundan da ağır təhqir olmazdı. Düzdür, sonra Mehralı atasını Xaçlı məzarlıqdan çıxarıb, müsəlman qəbristanlı- ğında dəfn eləmişdi, lakin çarizmin bu yaramazlıqları gənc Mehralının ürəyində onlara qarşı sonsuz nifrət oyat- mışdı. Əsərin yazılma zərurəti Sovet imperiyası 70 il ərzində qədim tariximizin və mə- dəniyyətimizin üstündən xətt çəkmək istədi, məktəblərdə Elbəyi Cəlaloğlu 12 MEHRALI BƏY 13 tarix dərsləri təhrif olunmuş formada öyrədildi, dilimizə yabançı sözlər gətirildi, millətimizə yeni rus ideologiyası təlqin edildi, lakin yaddaşımızı fəth edə bilmədilər. Ən- ənələrimiz “Xıdırnəbi”, “Novruz”, “Mövlud”, “Rama- zan”, “Qurban” kimi bayram şölənlərində, nənələrimizin bayatılarında, analarımızın laylasında, babalarımızın qüdrətində, atalarımızın hökmündə və sazımızda, muğa- mımızda yaşadı. Tarixi keçmişimizə olan laqeyd münasi- bət Mehralı bəy kimi igidləri yaddaşımızın alt qatına sal- dı. Mehralı bəy əslən Borçalıdan olsa da, onun qəhraman- lıq salnaməsi, göstərdiyi şücaətlər Azərbaycan, eləcə də Borçalı ictimaiyyətinə bu günə qədər yaxşı tanış deyil, la- kin onu Türkiyədə “ikinci Koroğlu”, “ikinci Battal Qazi” kimi tanıyırlar. Mən Mehralı bəyin adını 1982-ci ildə, Sovetin himsiz, özülsüz divarlarının dağılmağa başladığı vaxt əmim İsra- fil müəllimdən eşitmişdim. Bu ad mənim marağıma sə- bəb oldu və atama müraciət elədim. Atamsa mənə Aşıq Şenliyin məşhur “Əfəndim” rədifli qoşmasını oxudu və qısaca bildiklərini söylədi. Bilgilər məni qane etmədiyin- dən, o vaxtdan düşüncələrimə sıçramış bu qığılcım heç cürə alışa bilmirdi. 2006-cı ildə isə filologiya elmləri dok- toru, Gürcüstan Ədəbiyyatşünaslıq Akademiyasının hə- qiqi üzvü, professor Valeh Hacıların Mehralı bəy haqqın- da olan araşdırmasını onun “Borçalı Mehralı bəy tarixi həqiqətlərdə” adlı kitabından oxudum. Bundan sonra Mehralı bəy haqqında poema-xronika yazmaq qərarına MEHRALI BƏY 13 Yüklə 2,2 Mb. Dostları ilə paylaş:
|