Еlcan həbibzadə
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
150 təhsil alanların yaşı və təhsil müddəti belədir: uşaq bağçalarına məktəbəqədər uşaqlar 3 yaşından yığılır və onlar üç il hazırlanır. Altı yaşına çatdıqdan sonra uşaqlar ibtidai məktəbdə təhsilə başlayırlar, burada təhsil müddəti 6 ildir. İlkin pillə orta təhsilin müddəti (natamam orta təhsil) – 3 il və yüksək pillə orta təhsilin müddəti də – 3 ildir. Təhsilin ilk 9 ili (ibtidai təhsil və orta təhsilin ilkin pilləsi daxil olmaqla) məcburidir. İbtidai məktəbdə oxuyanların yaşı 6-7, natamam orta məktəbdə isə 12-13-dür. Orta məktəbin yuxarı pilləsinə daxil olmaq üçün ilkin pillə orta məktəb məzunları yerli maarif-inzibati orqanları tərəfindən ümumi qaydada təşkil edilmiş qəbul imtahanları verməlidirlər, bundan sonra onların arasından ən yaxşıları seçilir. Adi tam orta məktəbə daxil olub təhsil alanların yaşı – 15-16-dır və onlar orada 3 il oxuyurlar. Çin təhsil sistemində peşə təhsili xüsusi yer tutur. Bu sistemə ali və orta peşə məktəbləri, orta texnikumlar, peşə yönümlü orta məktəblər, peşə hazırlığı mərkəzləri, yaşlılar üçün texniki hazırlıq və cəmiyyətin gücü ilə yaradılmış digər uyğun müəssisələr daxildir. Onlar ali, orta və ibtidai pillələrə aiddirlər və bir-biri ilə sıx bağlıdırlar. Yüksək pillə orta təhsilin bazasında həyata keçirilən və ali təhsilin mühüm hissəsi olan ali peşə təhsili hələ ki, ilkin inkişaf mərhələsində yerləşir. O, əsasən məhdud miqdarda (təxminən 100) peşə-texniki institutlarda, qısamüddətli peşə universitetlərində, ölkənin yaşlı əhalisi üçün ali təhsil müəssisələrində aparılır, burada əməli qaydada müxtəlif ixtisaslar üzrə ali peşə təhsili verilir. Bu təhsil müəssisələrində tətbiqi və texnoloji əhəmiyyətli ixtisaslaşdırılmış texniki işçilər hazırlanır. Çin orta peşə təhsilinə orta texniki-peşə məktəbləri, peşə yönümlü tam orta məktəblər və orta texnikumlar daxildir. Onlar istehsalat üçün orta səviyyəli texniki və idarə işçiləri hazırlayırlar. Peşə yönümlü tam orta məktəblərin vəzifəsi tam orta təhsili olan və müəyyən peşə, bilik və təcrübəyə malik geniş profilli işçilər hazırlamaqdır. Orta texniki məktəb yüksək ixtisaslı işçilərin hazırlanması ilə məşğul olur. Hazırda ölkədə müxtəlif növ və pillədən olan 17000-dən artıq peşə təhsil müəssisəsi, 2000-dən çox peşə hazırlığı mərkəzi, həmçinin 400 mindən yuxarı fəhlə və qulluqçuların ixtisasartırma mərkəzləri vardır. 151 Çində ali təhsil sistemi çoxpilləli və müxtəlifdir. İlbəil ali təhsil almaq istəyənlərin sayı artır. 1997-ci ildən ali təhsil müəssisələrinə qəbulun köhnə qaydası ləğv olunmuşdur, bu qaydaya görə, tələbələr dövlətin tapşırıq planı üzrə qəbul olunan və tənzimləyici plan üzrə qəbul edilən kateqoriyalara bölünürdü. Hazırda bütün tələbələr ümumi qayda üzrə qəbul olunur və təhsil haqqı ödəyirlər. Maliyyə çətinlikləri olan tələbələr üçün bank krediti açılır və təqaüd ayrılır. Ali təhsil müəssisələri məzunlarının işlə təmin olunması “təhsil müəssisələri və işəgötürən təşkilatların qarşılıqlı hərəkəti” yolu ilə, “ikitərəfli seçim prinsipi üzrə həyata keçirilir”, bu da həm məzunların, həm də kadr tələbatı olan təşkilatların maraqlarını nəzərə alır. Gündüz ali təhsil müəssisələrində təhsil, adətən, 4-5 il, bəzi tibb institutlarında isə 7-8 il ərzində aparılır. Son illər ali təhsil müəssisələri daxilində əsasən yüksək və yeni texnologiyaların mənimsənilməsi ilə məşğul olan müəssisələr sürətlə inkişaf etməkdədir. Aspirantların hazırlanması 2 dövrə bölünür: magistr elmi dərəcəli mütəxəssislərin hazırlanması və elmlər doktoru elmi dərəcəli mütəxəssislərin hazırlanması. Birinci kateqoriya aspirantların yaşı 40- dan çox deyil və təhsil müddəti 3 ildir, ikinci kateqoriya isə 45 yaşdan artıq deyil. Hazırlıq müddəti ümumilikdə 3 ildir. Heç də bütün ali təhsil müəssisələri magistraturaya malik deyillər. Müxtəlif tipli təhsil müəssisələri sistemində böyüklər üçün “eyni səviyyə, eyni standartlar” prinsipi tətbiq olunur. Böyüklər üçün orta təhsil müəssisələrində istehsalatdan tam kənarlaşmaqla təhsil müddəti, ümumilikdə birprofilli gündüz təhsil müəssisələrində olduğu kimidir. İstehsalatdan qismən kənarlaşmaqla təhsil müəssisələrində və ya axşam təhsil müəssisələrində təhsil birprofilli gündüz təhsil müəssisələri ilə müqayisədə təxminən bir il artıqdır. Müəyyən profil üzrə ali təhsil müəssisələrində təhsil almaq müddəti yaşlılar üçün ümumilikdə 4-5 ildir. Xüsusi fənnlərin tədris olunması formaları kifayət qədər çoxdur, təhsil müddəti ümumilikdə 2-4 il arasındadır. 1982- ci ildən başlayaraq Çində qeyri-dövlət təhsil müəssisələri (QTM) bərpa olunmuşdur – bu, təsisçi kimi çıxış edən ayrı-ayrı vətəndaşların yaxud müəssisələrin, ictimai təşkilatların vəsaitləri hesabına yaradılmış təhsil müəssisələri, həmçinin əhalinin, o cümlədən şagirdlərin valideynlərinin kollektiv ianələri hesabına təşkil edilmiş məktəb və ali təhsil müəssisələridir. 152 İctimai əsaslarla yaradılmış təhsil təşkilatları, onların müəllim və tələbələri dövlət müəssisələrində olan qanuni hüquqlardan istifadə edirlər. Lakin, qeyd etmək lazımdır ki, Çində gəlir götürmək məqsədilə QTM yaratmaq və fəaliyyət göstərmək qadağandır, yəni Çində şəxsi məktəblər pul qalığı ehtiyatlarını sərbəst sərf etmək hüququna malik deyillər. 80-90-cı illərdə QTM təsisçiləri arasında fərdi şəxslər az idi. QTM təsisçiləri sırasında ictimai təşkilatlar və elmi assosiayaların payı böyük idi. Şəxsi sahibkar və kompaniyalar tərəfindən təşkil edilən məktəblər onların adını daşıyırdı, bu da kompaniyanın sosial nüfuzunu qaldırır, ona yaxşı reklam olurdu. Qeyri-dövlət məktəbləri təsisçiləri arasında xaricdə yaşayan çinlilər də az deyillər. Dövlət bu təhsil sektoru üçün böyük imtiyazlar müəyyən etmişdir, bu da Çində şəxsi təhsil müəssisələrinin yaradılması ilə məşğul olanların hamısının maraqlarını stimullaşdırır – bu ÇXR höküməti tərəfindən sözdə yox , işdə müəyyən edilmiş yer, nəqliyyat, torpaq sahələri üçün vergi güzəştləridir. Əlavə stimul da mövcuddur: məktəb ətrafında kollektiv müəssisələr güzəştlər sistemindən istifadə edir. Buraya “orta təhsil müəssisələri tərəfindən təsis edilən müəssisələrin gəlir vergisindən və bəzi digər vergilərindən müddətsiz azad olunması və ibtidai məktəblər tərəfindən idarə olunan müəssisələrin bütün gəlir ödənişlərindən müddətsiz ləğvi” və s. daxildir. Elə buna görə də firma və müəssisələrə məktəb daxilində onların ərazisində öz filiallarını açmaq sərfəlidir. Təhsildə şəxsi sektorun iqtisadi effekti ÇXR-də kifayət qədər aydın üzə çıxmışdır. Nəzərdə də tutulduğu kimi, QTM dövlətin maliyyə yükünü yüngülləşdirdi və artıq 90-cı illərin ortalarında ictimai vəsaitin böyük hissəsini – 10 mlrd. yuandan artıq (1 mlrd. ABŞ dollarından çox) məbləği cəmləşdirmişdir. Bununla belə, 90-cı illərdə Çin hakimiyyəti müxtəlif səviyyələrdə QTM-lərin böyük maliyyə çətinliklərini də təəssüflə vurğulamışdır. Məsələn, bütün maliyyə mənbələrindən zəmanətlisi deyəsən elə təhsil haqqları idi. Hazırda da əksər Çin QTM- ləri üçün təhsil haqqı cari xərcləri ödəmək üçün başlıca mənbə olaraq qalmaqdadır. Çindəki qeyri-dövlət təhsil müəssisələrinin 90% internat tipli olduğundan, təhsil haqqına tələbələrin yaşayışı da daxildir. Təhsil haqqının ümumi məbləği məktəbin inkişafına dəstək üçün, təhsil, yataqxana və s. üçün bir neçə ödəmə növlərindən ibarətdir. QTM-ə ödəmələr bir çox amillərdən asılıdır və əyalətlərə görə kəskin dəyişir. Bəzi məktəblər təhsil haqqını şagirdlərin müvəffəqiyyətlərindən asılı olaraq dəyişdirir, əlaçılar üçün onu azaldır, Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|