Elmи мяъмуяси
Yüklə 3,47 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- لعفأ لعفت فيك
- ديز فيك – ميقس
- امذإ
- ىلع انيرتفا دق َ َ َ ْ َ َ ْ ِ َ ﷲ ِ ّ ذإ دعب مكتلم يف اندع نإ ابذك ْ ِ
Индики - эяляъяк заман фелляринин Гурани-Кяримдя морфоложи яламятляри 79
لعفأ لعفت فيك Necə etsən, mən də elə edərəm. مك ədatına gəldikdə, Bəsrəli alimlərdən olan Qatrabdan 12 başqa bütün alimlər مك ədatının özündən sonra müzare felin məczum olunmasını bildirmişlər. Məsələn: سبلأ سبلت مك Nə qədər geyinsən, o qədər geyinərəm. Инди ися فيك ilə digər ədatlar arasında fərqя нязяр салаг. Dilçilər فيك ilə digər ədatlar arasında iki fərqin olduğunu bildirmişlər. 1)
فيك ədatına cavab olan kəlmə yalnız qeyri-müəyyənlikdə (nəkrə) olmalıdır. Məsələn:
– ميقس Zeyd necədir? – Xəstədir. Digər ədatlarda isə cavab həm müəyyən (mərifə), həm də qeyri- müəyyən (nəkrə) ola bilər. 2) Digər ədatlardan fərqli olaraq فيك ədatının işləndiyi cümlədə xəbər olmur və ona (ədata) aid bitişən əvəzlik də olmur. اذا ədatına gəldikdə, bəzi alimlərin fikrinə görə o da feli məczum edir. Bununla yanaşı o, ناك feilinə zaman bildirmək cəhətdən bənzəyir. Lakin bildirdiyi zaman məchul, qeyri-müəyyən olduğu üçün نإ ədatına bənzəyir. Sibəveyhinin fikrinə görə, ondan sonra gələn fel daha çox cəzm deyil, rəf vəziyyətində olur. Bəzi zəruri hallarda isə cəzm də ola bilər.
bəziləri də onu isim hesab etmişlər. Sibəveyhi isə onu ədat hesab edir və onun əslinin ذإ olduğunu bildirir. Onun fikrincə, ona ام əlavə olunmuş və mənaca امنا və املق ədatlarına bənzəyir. Mübərrəd isə bu kəlmənin isim olduğunu və mənasının نيح يا
olduğunu yəni – zaman və ya məkan bildirdiyini qeyd etmişlər. Şərt və cavab felləri. Şərt və cavab fellərinin cəzm olunması haqqında dörd rəy vardır: 1)
fellərdən birincinin cəzm olunmasını ədata aid etdikləri halda, ikinci
12 Onun əsil adı İbn Əli Əl-Bəsridir. дос. Н.Н.МЯММЯДОВ 80
felin cəzm olunmasının səbəbini ədata deyil, cəzm vəziyyətində olan birinci felin təsirinə aid edirlər. 13
İbn Malikin rəyincə hər iki fel ədatın təsirinə görə cəzm olunur. 14
3)
Üçüncü qrup alimlərin fikrincə, birinci fel ədat vasitəsilə cəzm olunduğu halda, ikinci fel həm ədat, həm də fel vasitəsilə cəzm olunur. 15
4)
Kufəli alimlərin fikrinə gəldikdə, onlar birinci felin ədat vasitəsilə cəzm olunduğunu, ikinci felin isə şərt üçün işlənən birinci felin yaxınlığında işlənməsinə görə cəzm olunduğunu bildirmişlər. 16
bilməsi ilə bağlı müxtəlif rəylər mövcuddur. Əksər alimlərin rəyinə görə şərt bildirən fel yalnız və yalnız əvvəl gəlməli, ondan sonra isə ona cavab olan fel gəlməlidir. Onların fikrinə görə, cavab feli əvvəldə gələ bilməz. Əgər cavab əvvəl, şərt ися sonra gələrsə, o halda həmin fel həqiqi şərt deyil, şərtə dəlalət edən fel (və ya mənəvi şərt) hesab oluna bilər. 17
Bununla bağlı aşağıdakı ayə misal gətirilir:
َ َ َ ْ َ َ ْ ِ َ ﷲ ِ ّ ذإ دعب مكتلم يف اندع نإ ابذك ْ ِ ِ َ ْ َ ُ ً ِ ِ ِ ِ ﱠ َ ْ ْ ُ َ اناجن َ َﱠ ﷲ ُ ّ اھنم َ ْ ِ ... “Allah bizi sizin (batil) dininizdən xilas etdikdən sonra biz sizin dininizə dönsək, (sizin bütpərəst dininizin haqq olduğunu etiraf etməklə) Allaha qarşı yalan uydurmuş olarıq...” (Əl-Əraf: 89) Kufəlilər isə cavabın şərtdən əvvəl gəlməsinin mümkünlüyünü qeyd etməklə yuxarıda qeyd olunmuş fikrə qarşı çıxmış və bununla bağlı olaraq belə bir misal gətirmişlər: 18
ةجاحل موقت ام اعيرص سمتف اعد نم كعمسي و يعادلا عمست لا و Ehtiyacını yerinə yetirməmiş qətlə yetirildin, Çağıranı eşitmirsən, çağıran isə səni eşidir. Əslində isə, buradakı sukunun (yəni cəzm əlamətinin) şərt üçün deyil, təxfif (yüngülləşdirmə) üçün işlədilməsini hesab etmək daha doğru ola
13
: ةيفاكلا حرش . ٢
٢٣٥٤
14 ينومشلاا
, ٢ / ٣٢۵
15 هيوبيس
. باتكلا
٢ / ٦٢
16 يبطاشلا حرش : ص
17
ءايللاا ةھزن : ص . ١۵٦
18
ينومشلاا : ٢ / ٣٢٤
Yüklə 3,47 Mb. Dostları ilə paylaş:
|