Elmi redaktoru: Coğrafiya elmləri doktoru, prof. N. A. Babaxanov
Yüklə 3,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ağazeynal A.Qurhanzadə
- "İnsan potensialının tsikilli inkişafı"
- İnsanŞünaslıq
Ağazeynal A.Qurhanzadə Avropa, Şimali Amerika, Yaponiya və s. ölkələrin milli resurslarının 2/3 hissəsi insan kapitalının formalaşmasına sərf e d i l i r . Ə n mühüm cəhət ondan ibarətdir ki, inkişaf etmiş ölkələrdə baş verən revolyusiyon iqtisadi-sosial dəyişikliklər ilk növbədə insan potensialının "kəmiyyət-keyfiyyət" modelinin düzgün idarəedilməsi və aşkara çıxarılması ilə tənzimlənməsidir. Cəmiyyətin qloballaşma siyasətinə əsaslanaraq belə bir məntiqi nəticəyə gəlmək mümkündür ki, gələcək inkişaf konsepsiyasını insan potensial inkişaf konsepsiyasız təsəvvür etmək qeyri-mümkündür: * İnsan-bəşəriyyətin varlığını, onun təkamül düşüncə tərzini özündə birləşdirir; * İnsan-fəal subyekt kimi cəmiyyətin qlobal inkişafında, istehsal-tex- noloji, elmi tərəqqinin reallaşdırılmasında əsas rol oynayır; * Dünyanın dərk edilməsi ,etnodemoqrafık inkişaf prosesləri insan çərçivəsi daxilində meydana gəlir, formalaşır və cəmiyyətləşir. Dünyada baş verən demoqrafik və iqtisadi proseslər insan və əmək potensialının dinamik əsasını özündə birləşdirir. "İnsan- iqtisadi inkişaf' modeli üzrə insan potensialının mövcud olması və optimal səviyyədə istifadə edilməsi zəruri amillərdən biri kimi fəaliyyət göstərir. "İnsan-iqti- sadi inkişaf' modeli bəşəriyyətin sivilizasiyasının ümumi cəhətlərini özündə birləşdirməklə yanaşı, onun tsikilli inkişafının davam etməsi üçün dayanıqlı mühit yaradır. "İnsan potensialının tsikilli inkişafı" müəyyən qanunauyğunluqlar üzrə fəaliyyət dairəsinin dəyişdiyinə və inkişaf etdiyinə dair təklif etdiyimiz ideyanın əsas mahiyyəti ondan ibarətdir ki, insan potensialı demoqrafik iqtisadi inkişafının daim dəyişən trayektorları müəyyən bir struktur yaradır ki, bu da öz növbəsində cəmiyyətdə mövcud olan əsas harmoniya ilə tsikilli dayanıqlığını təşkil edir. "İnsan potensialının tsikilli inkişaff'na əsasən baş verən hər hansı demoqrafik dəyişikliyi müəyyən əhəmiyyətli informasiyanın nəticəsidir və eyni zamanda özü də müəyyən məntiqi informasiya doğurur. Demoqrafik inkişafın strukturuna daxil olan insan potensialı daha öncəki dəyişikliklərin təsiri nəticəsində yaranır və eyni zamanda sonrakı dəyişikliklərin baş verməsinə səbəb olur. Bu tip əks təsir insan potensialının təbii özəlliklərindən biridir və geniş miqyasda bu şəkildə əks təsirlər müəyyən inkişaf tsikillərni formalaşdırır.Bu tsikillərin müəyyən "məkan- 85. Доклад o pa jdumuu человека в 2002 году. Нью-Йорк, 2002. e. 55. -- 84 İnsanŞünaslıq zaman" üzrə təkrarlanması gələcəkdə yarana biləcək demoqrafik formaların proqnozlaşdırılmasına imkan yaradır. İnsan potensialının öz qanu- nauyğunluqlları vardır. Məlumdur ki, dünyada baş verən demoqrafik dəyişiklər düzxətli asılılıq üzrə dəyişmir, demoqrafik dəyişikliklər tsiklik ritmnə uyğunlaşan mexanizmdir. Eyni zamanda dünyada baş verən demoqrafik dəyişikliklər insan potensialının inkişaf struktur tsiklinin ardıcıl dayanıqlığını özündə əks etdirir. Məntiqi olaraq tsikil- insan potensialı inkişafının istiqamətlənmiş hərəkət modelidir. Bu hərəkət modeli iki tsikillə müşahidə olunur: "hərəkətverici tsikil- lər", "korreksiya tsikilləri". İnsan potensialının dayanıqlı inkişafında "hərəkətverici tsikillər" əsas tsikillər adlanır. Korreksiya tsikillər isə insan potensialının ümumi dayanıqlı tendensiyaya əks istiqamətdə dəyişdiyini xarakterizə edir və müvəqqəti dönüş hərəkətini özündə əks etdyi- nə görə "korreksiya tsikilləri" adlanır. Bu yanaşma tsikil nəzəriyyəsinin əsas qanunauyğunluğunu özündə əks etdirir. Belə ki, hərəkətverici tsi- killərin əsas xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, insan potensialın inkişaf səviyyəsi ierarxik struktura müvafiq olaraq optimalhq təşkil edir. İnsan potensialının inkişafının xarakterik xüsusiyyətlərinin açıqlanması tsikil nəzəriyyəsinin başlıca üstünlüklərindən biridir. Belə ki, xarakterik cəhətlərin müəyyənləşdirilməsi insanların davranış tiplərini daha individual şəkildə qruplaşdırmağa və ən başlıca texniki təhlilin effektivliyinin artırmağa imkan yaradır. İnsan potensialının inkişafı tsikilində hər bir tsikil tipinin özünəməxsus xüsusiyyətləri bu tsikillərin təcəssüm etdirdiyi insan psixologiyasının ayrılmaz tərkib hissəsidir. İnsan intellektindən optimizmə doğu və əksinə inkişafı insan potensialının tsikil strukturunda hər zaman oxşar tra- yektoriya üzrə hərəkət edən və bu zaman müəyyən dərəcədə oxşar qrafik detallar yaradır. Keçən əsrin 80-cı illərində Roma klubunun nəzəriyyəçiləri qlobal inkişaf sistemini təhlil edərkən, belə bir məntiqi nəticəyə gəlmişlər ki, bəşəriyyətin əldə edilmiş tərəqqi və tənəzülləri ilk növbədə insan potensialının "hərəkət mexanizmi" ilə b a ğ l ı d ı r . B u ideya ondan irəli gəlir ki, XX əsrin son dövrləri cəmiyyətin qloballaşma sistemində insan potensialının dəyərləri ön plana çəkilmiş və bəşəri xarakter alması ilə əlaqələndirilməsidir. Məlumdur ki, hər bir ölkənin ümumi inkişaf səviyyəsi ilk növbədə in- 86. Лейв 1 ш В.M. "Модели мира" и образ человека. М.,1982. е.178. ==^=====^== 85 ................... ........ Yüklə 3,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|