İnsanŞünaslıq
(P)
İRQ SİVİLİZASİYASI: AREALOGİYASI VƏ
BİOLOJİ TƏKAMÜLÜ
insan irqhrinin fovmala^mast
VD differensiyası bioloji təka-
miililn nəticəsidir.
A
ntropoloqlann ümumi rəyinə görə erkən
paleolit mərhələsində
irqlərin əmələgəlmə arealları yaranmağa başlamışdır.^^ Antropo-
loq V.V.Bunak qeyd edir ki, "irq-mütləq kateqoriya deyildir. Hər bir ta-
rixi dövrün özünəməxsus irq formalaşması olmuş, sistemləşmiş və müa-
sirləşmişdir"^^- V.V.Bunakm fikrincə yer kürəsinin müxtəlif areallarında
xarici görünüşü "polimoıTızm" ilə fərqlənən əhali tədricən irq qrupları-
nı yaratmışlar.
İrq sivilizasiyasının yaranması
homo sa-
pienslə bağlı fikirlər müəyyən dərəcədə qəbul
olunmuşdur.
Bioloji təkamül nəticəsində formalaşan irq
sivilizasiyası - bəşəriyyətin ümumi dayanıqlı inkişafının nəticəsidir.
İnsan irqlərinin əmələgəlməsi və differensasiyasma aid mənbələrin
araşdırılmasına, alman nəticələrinin elmi məzmununa görə bəşəriyyət
bioloji təkamül tədqiqatlara borcludur.
Molekulyar biologiya elmi-tədqiqatların
nəticələrinə görə insan bir
kökdən əmələ gəlmiş və şərti olaraq xarici görünüşləri ilə fərqlənir. İnsa-
nın afrikalı mənşəyindən əmələ gəlməsi hipotezi molekulyar mintoxond-
rial DNK tədqiqatlar təsdiqlənmiş və alınan nəticələr müasir versiyalar-
dan fərqlənir. Genetik aimlərdən Kanna və Uilson göstərirlər ki, homo
sapines 100 - 400 min il bundan əvvəl Afrikada yaranmış
və uzun bir
dövr ərzində mutasiya prosesinə məruz qalmışdır.
Başqa bir genetiklər (Rocers və Xarpen-
dinq) təsdiq edirlər ki, müasir insanın po-
pulyasiyası Afrikadan köçmüşlər təşkil edir.
Lakin müasir regionlarda genetik irq qrupla-
rının formalaşması arasında fərqlər yaranmışdır.
Bununla bərabər mole-
kulyar genetika (DNK) elminin araşdır-
maları qədim insan əmələgəlmə arealları Almaniya və Qafqaz (xüsusən
Azərbaycan) əraziləri də hesab edilir. Qərb ölkələrinin (ABŞ, Fransa və
s.) genetika üzrə, antropoloq üzrə tədqiqatçıların məntiqi olaraq irəli
sürdükləri ideyaların əsas istiqaməti ondan
ibarətdir ki, irq prosesi- mü-
Irq sivilizasiyası- insan bioloji
popiılyasiyasının çərçivəsini
yaratmadır.
75.
"Наука u человечество" M., 1995. c.34.
76.
Болыаая энциклопедия пародов. M.,2007. с. 628.
71
Ağazeynal Ä.Qıırbanzadə
rəkkəb populyasiya sistemidir. İrq- müəyyən arealda formalaşan, adap-
tasiya olunmuş reallığın nəticəsində yaranmışdır.
İrq tipləri çox mürəkkəb mozaik əlamətlərə,
xüsusi populyasiyaya
("fərdi" populyasiya üzv) malikdir.
İlk dəfə elmi əsaslarla irqlərin təsnifatı XVİİ əsrdə Fransua Berne tə-
rəfindən verilmişdir. F.Berne bütün irqləri dörd irqə ayırmışdır.
Kari Linney sistematikasmda
dördüncü lapanoid irqinin əvəzində
amerikanoid (hindu) qəbul etmiş-
dir. Sonrakı illərdə xüsusən 1902-
ci ildə İ.Deniker yalnız morfoloji
saç forması, dərinin rəngi və s. əla-
mətərinə əsaslanaraq irqlərin təsni-
fatını vermişdir.
Y.Y.Poqinski və M.Q.Levin^^
sxematik
olaraq üç irq qrupunu
təklif edirlər. Bu iri irqlər arasında
müəlliflər 28 kiçik (yarım) irqlərində
ayrılmasını təklif edirlər.
Sonrakı tədqiqatçılar, xüsusən
Q.F.Debes ierarxiya prinsipi (ağac
görünüşlü) ilə irqlərin sxemini tərtib
etmişdir. Bu iri irqlər daxilində 47
yarım tip irqlər ayırmışdır.
avropoid
monqoloid
neqroid
lapanoid
Г.Вегпеуэ
göyə irqlərin təsnifatı
ekvatorial ^
avroc
asiya-amerika
ısiya
Y.Roqinski və M.Lerinə görə irqlərin
təsnifatı
Son
dövrlərdə antropoloqlar əsa-
sən üç böyük irq kompleksinin üzə-
rində dayanırlar: avropoid; monqo-
loid və neqro - avstroloid (ekvato-
rial).
Monqoloid
irqi daxilində; mon-
qoloid (Asiya) və amerikanoid; ek-
vatorial isə - neqroid və avstroloid
qollarına ayrılır.
77.
Я.Я.Рогинский, М.Г.Левии. Основы антропологии. Изд-во МГУ. 1955. с. 46-47.
=
72
..................... ..................