İnsanŞiinaslıq
"Demoqrafik qocalma" 60-65
ya^ götürülür. Demoqrafik qo-
calıq səviyyəsi qocalıq əmsalı
göstərici ilə müəyyən edilir.
Demoqrafik inkişaf prosesləri arasında ən
aktual məsələlərdən biri də
"demoqrafik qocalma" konsepsiyasıdır. Bu konsepsiya dünyanın bütün
elm mərkəzlərində tədqiqat obyekti kimi ge-
niş təhlilləri aparılır. Demoqrafik prosesdə
"qocalma" dedikdə əhalinin yaş tərkibində
yaşlı adamların
xüsusi çəkisinin başqa yaş
qruplarından olan adamlara nisbətən sürətli
və dinamik artımı qəbul edilir. Burada insanların nisbi artımından, daha
doğrusu, xüsusi çəkisinin artmasından gedir. Ən mühüm cəhət isə de-
moqrafik qocalıq anlayışının xarakteri arasında fərqin olmasıdır.
Ədəbiyyat mənbələrində ən çox istifadə edilən metod qoca adamların
bütünlüklə əhali arasında tutduğu xüsusi çəkisindən ibarətdir.
BMT-nin ekspertlərinin təsnifatına görə, ölkənin bütün əhalisinin tər-
kibində 65 və yuxarı yaşlı insanların xüsusi çəkisi 4%-dən aşağı
olduqda-
bu gənc, 4-7% təşkil etdikdə qocalıq ərəfəsində olan, 7 və yuxarı faiz təş
kil etdikdə isə qocalmış əhali hesab edilir.
Müasir dövrdə inkişaf etmiş ölkələrdə əhalinin tərkibində 65 və yuxa-
rı yaşda olanların xüsusi çəkisi 14 %-dən çoxdur.
Bu kəmiyyət göstərici-
ləri İtaliya, İsveç, Belçika, Yunanıstanda- 17%, Fransa, Yaponiya, İspa-
niyada - 16%, Finlandiya, İsveçrə, Avstriya - 15 % təşkil edir.
Yer kürəsində insanların orta ömür müddəti 66 yaş götürülür; Avro-
pada - 74, Asiyada-66, Afrikada -52, Şimali Amerikada - 77, Cənubi
Amerikada- 70 yaş. Dünya üzrə əhalinin hər üç nəfərindən birinin 15,
hər dörd nəfərindən birinin 65 və yuxarı yaşı vardır.
MƏSKUNLAŞMA VƏ MİQRASİYA İNFORMASİYA
SİSTEMİ
İ
nsan miqrasiyası- dünyada baş verən siyasi
və sosial-iqtisadi dəyişik-
liyin müəyyən informasiyanın çərçivəsinin nəticəsidir. Bu səbəbdən
də miqrasiya eyni zamanda özü də müəyyən əhəmiyyətli informasiya çər-
çivəsini yaradır. Beynəlxalq informasiya strukturuna daxil olan hər bir
miqrasiya çərçivəsi daha öncəki dəyişikliklərin təsiri nəticəsində yaranır və
eyni zamanda özündən sonrakı dəyişdiklərin baş verməsinə səbəb olur. Bu
dəyişiklik insan psixologiyasının təbii miqrasiya özəlliklərindən biridir.
Ümumiləşdirilmiş məntiqi nəticənin təhlili və reallığın elmi məzmunu
göstərir ki, insan miqrasiyası bəşəriyyətin təkamülünə əsaslanan öz
qanunauyğunluqlarının təsiri altında yaranır və idarə olunur.
61
İnsanŞiinaslıq
Miqrasiyanın fuuksiyalaa
İnsanın miqrasiyası tipoloji
cəhət-
dən iki əsas funksiyadan ibarətdir:
*
Lokal miqrasiya
*
Qlobal miqrasiya
Başqa sözlə hər bir funksiya hə-
rəkət zamanı yeni miqrasiyanın in-
kişafına yardımçı olur. Miqrasiyanın
funksiyaları onların
dinamik hərə-
kət istiqamətinə əsasən müəyyənləşdi-
rilir.
İnsan miqrasiyası qlobal problem
olaraq bəşəri xarakterə malikdir. Bu
baxımdan insan sivilizasiyasının for-
malaşmasında ictimai-iqtisadi amillərlə yanaşı miqrasiyanın da rolu
böyük olmuşdur. İnsan miqrasiyası bütün
tarixi dövrlərdə fəaliyyət
göstərmişdir. Bu hərəkətə: müharibələr, milli-etnik, irqi, dini, ekoloji və
s. hadisələrin nəticəsində yaranmış və qlobal xarakterə çevrilmişdir.
Böyük coğrafi kəşfiər dövründə baş verən miqrasiyalar əhali hərəkətinin
sivilizasiyasında dönüş mərhələsi kimi tarixə düşmüşdür. Yeni regionların
(Amerika, Avstraliya və s.) öyrənilməsi və mənimsənilməsi nəticəsində yer
kürəsi əhalisinin hərəkət mexanizminin strukturununda yeni məzmun
almasına səbəb olmuşdur. Dünyanın bir sıra elm mərkəzlərində (ABŞ,
Yaponiya, Fransa və s.) insan hərəkəti (miqrasiyası) mexanizmini tədqiq
edərkən (nəzəriyyəsini yaradarkən) ilk növbədə ictimai inkişafın
sosial-iqtisadi şəraitini əsas götürmüşlər.
Müəyyən olunmuşdur ki, insan miqrasiyası
"iqtisadi inkişaf - insan"
arasında baş verən qarşılıqlı əlaqələrinin məntiqi nəticələrinin təzahürüdür.
Buna görə də hər bir inkişaf etmiş cəmiyyət üçün xarakterik olan insan
miqrasiyası
dəyişiklikləri, onun tərəqqəsini göstərir.
İqtisadi ədəbiyyat mənbələrində^’^ sosail-iqtisadi tərəqqi baxımından
insanın hərəkəti ilk növbədə istehsal komplekslərində baş verən struktur
modellərinin dinamik inkişafının obyektiv nəticəsidir. Təsərrüfat
komplekslərin inkişafı və idarəedilməsi, regionlararası maliyyə - kapital
resursların axını, infrastruktur sahələrin yaradılması, əhalinin məşğulluq
66.
Методы изучения миграции населеиия. M., 2000. e. 18.
67.
Пробле.мы изучения .миграции населения. М., 2000. с. 174.
63