İnsanŞiinaslıq
Mgs
Mgs - miqrasiya göstəricilər
sistemi
Məm-miqrasiya olunan əhalinin
"X miqdarı (sayı)
■TM^
^ ^
Ms-miqrasiyanm strukturu
Mst- miqrasiyanın sosial tərkibi
Mi-miqrasiyanm
intensivliyi
Miqrasiyanın sosial prosesləri
Miqrasiyanın ən mühüm göstəricilərindən sayılan gəlmə və getmələrinin
intensivliyinin müəyyən edilməsi mühüm şərtlərdər biridir. Gəlmələrin
intensivliyi müəyyən ölkəyə gəlmiş əhalinin orta sayını burada yaşayan
əhalinin orta sayma bölməklə müəyyən edilir. Gedənlərin
intensivliyi də eyni
qaydada, yəni gedənlərin orta sayını burada yaşayan əhalinin orta sayma
bölməklə tapılır.
Elmi mənbələrdə miqrasiya prosesinin təhlil mexanizminin mühüm
cəhətlərindən biri də struktur göstəricisdir. Struktur göstəricələrə əsasən milli
tərkib, sosial tərkib və s. daxil edilir.^®
Yer kürəsində geniş yayılan iqtisadi və siyasi səbəblərə görə miqrasiya
növləri geniş yayılmışdır. İqtisadi səbəblərə görə miqrasiya ilk növbədə
insanların həyat səviyyəsinin zəruriyyətindən yaranır (yoxsulluq, iş- çizlik,
həyat səviyyəsini normallaşdırmaq və s.).
Dünyada baş verən siyasi, hərbi hadisələrinin səbəbindən də miqrasiyalar
baş verir. Siyasi motivlər səbəbindən baş verən miqrasiya tarixən daha çox
üstünlük təşkil etmişdir.
Ümumiyyətlə, miqrasiyam yaradan amillər tipoloji cəhətdən aşağıdakı
blok sistemində göstərilmişdir:
Miqrasiya sisteminin tipoloji xüsusiyyətləri hər bir ölkənin (ərazinin)
siyasi- ictimai formasiyasından asılı olaraq formalaşır. Həyat tərzi və sosioloji
şəraitinin müxtəlifliyi insan miqrasiyasının tərkib hissələrindən sayılır.^'
70.
Между’иародиая миграция: решит и перспективы.С.-Петербург, 2000. с.16.
71.
Ş.Y.Göyçayski. Əhali coğrafiyası. Bakı,1979. ssh. 188-189.
■
----=
67
.............
İnsanŞi'uıaslıq
Uzaq xarici ölkələrdən (1990-2002-ci illər) respublikamıza gəlmiş 247,8
min nəfər insanın 244,5 min nəfərini (98,7%) MDB və Baltikyanı ölkələrin
payına düşür.
Azərbaycandan uzaq xarici ölkələrə gedən insanların 3,4%-i Almaniyaya,
19,8%-i ABŞ, 0,8%-i Türkiyə Respublikasının payına düşür. Ümumiyyətlə,
respublikadan xaricə gedənlərinin 63 %-i turizm, 15 %-i işləmək, 9 %-i təhsil
almaq, 8%-i daimi yaşamaq və s. məqsədlər təşkil edir.
Azərbaycan Respublikasına miqrasiya olunan
insanların sayı (mln. nəfər).^'^
illər
Ölkələr
1990
1995 1998 2001 2006
MDB və Baltikyanı
83,6
5,6
4,7
5
2,2
Orta Asiya və Qazaxıstan
13,1
1,4
1,2
0,3
0,2
Gürcüstan
6,6
0,9
0,5
0,2
0,1
Uzaq
xarici ölkələrdən
0,7
0,2
0,3
0,2
0,1
Ölkəsi göstərilməyib
27,3
0,7
0,8
0,027 0,009
Məlumdur ki, inkişaf etmiş ölkələr üçün ixtisaslı kadrların miqrasiyası
daha çox özünə cəlb edir. Bu ondan irəli gəlir ki, bu ölkələrin iş adamları
üçün intellektual miqrasiya daha effektili sayılır. İqtisadi konyuktu- ranın
yüksəldilməsi üçün bu ölkələrin tələbatından irəli gəlir.
58 %
53% ^
- kişilər
42 %
41 %
İHipl
'
ı .........
- qadınlar
Uzun
müddət
Daimi yaşayış
işləmək üçün
üçün xaricə
xaricə getmək
istəyənlər
getmək istəyənlər
Azərbaycanın potensial cmitp antların sosial-dentoqrafik göstəriciləri
74. Yenə orada. 2007.
69