Elmi redaktoru: Coğrafiya elmləri doktoru, prof. N. A. Babaxanov

İnsanŞiinaslıq 
 
Mgs 
Mgs - miqrasiya göstəricilər sistemi 
 
 
Məm-miqrasiya olunan əhalinin 
"X   miqdarı (sayı) 
■TM^
 
^ ^ Ms-miqrasiyanm strukturu 
 
 
Mst- miqrasiyanın sosial tərkibi 
Mi-miqrasiyanm intensivliyi 
Miqrasiyanın sosial prosesləri
 
Miqrasiyanın ən mühüm göstəricilərindən sayılan gəlmə və getmələrinin 
intensivliyinin  müəyyən  edilməsi  mühüm  şərtlərdər  biridir.  Gəlmələrin 
intensivliyi  müəyyən  ölkəyə  gəlmiş  əhalinin  orta  sayını  burada  yaşayan 
əhalinin orta sayma bölməklə müəyyən edilir. Gedənlərin intensivliyi də eyni 
qaydada,  yəni  gedənlərin  orta  sayını  burada  yaşayan  əhalinin  orta  sayma 
bölməklə tapılır. 
Elmi  mənbələrdə  miqrasiya  prosesinin  təhlil  mexanizminin  mühüm 
cəhətlərindən biri də struktur göstəricisdir. Struktur göstəricələrə əsasən milli 
tərkib, sosial tərkib və s. daxil edilir.^® 
Yer  kürəsində  geniş  yayılan  iqtisadi  və  siyasi  səbəblərə  görə  miqrasiya 
növləri  geniş  yayılmışdır.  İqtisadi  səbəblərə  görə  miqrasiya  ilk  növbədə 
insanların  həyat  səviyyəsinin  zəruriyyətindən  yaranır  (yoxsulluq,  iş-  çizlik, 
həyat səviyyəsini normallaşdırmaq və s.). 
Dünyada baş verən siyasi, hərbi hadisələrinin səbəbindən də miqrasiyalar 
baş verir. Siyasi  motivlər səbəbindən baş verən  miqrasiya tarixən daha çox 
üstünlük təşkil etmişdir. 
Ümumiyyətlə,  miqrasiyam  yaradan  amillər  tipoloji  cəhətdən  aşağıdakı 
blok sistemində göstərilmişdir: 
Miqrasiya  sisteminin  tipoloji  xüsusiyyətləri  hər  bir  ölkənin  (ərazinin) 
siyasi- ictimai formasiyasından asılı olaraq formalaşır. Həyat tərzi və sosioloji 
şəraitinin müxtəlifliyi insan miqrasiyasının tərkib hissələrindən sayılır.^' 
70.
 
Между’иародиая миграция: решит и перспективы.С.-Петербург, 2000. с.16. 
71.
 
Ş.Y.Göyçayski. Əhali coğrafiyası. Bakı,1979. ssh. 188-189. 
■
 ----= 
67
 
 .............  

---

Ağazeynal A.Qwhanzadə 
 
Miqrasiya prosesləri Azərbaycan Respublikasının siyasi-iqtisadi inkişafı 
səviyyəsində də xüsusi mövqeyə malikdir. 
Azərbaycandan insan miqrasiyası ilk növbədə Rusiyanın  əmək bazarına 
ixrac edilən iş qüvvəsnin xarakteri ilə müşahidə olunur. Belə ki, 2000-ci ildə 
1994-cü ilə nisbətən 7,8 dəfə (425 nəfərdən 3336 nəfərə)art- mışdır. Bir faktı 
göstərmək lazımdır ki, ölkəmizdən Rusiyaya gedən (1999-cu ilin məlumatına 
görə)  insanların  sayı  1  mln  nəfər  olmuş  və  onların  hər  il  Azərbaycana 
göndərdikləri pulun həcmi 700 mln $ həcmində təşkil etmişdir. 
Respublikamızdan Rusiyanın  əmək bazarında işləməyə  gedənlərin çoxu 
kənd  yerlərindən  (rayonardan)  gedənlər  üstünlük  təşkil  edir.  Bu  bir  neçə 
problemlər  yaratmışdır.  2000-ci  ildə  Azərbaycan  hökuməti  "Əmək 
miqrasiyası haqqında" Azərbaycan Respublikası qanununun tətbiqi haqqında 
sərəncam  imzalamış  və  xaricə  gedən  insanlarının  qanunu  status  və  işə 
düzəlmək üçün lisenziya alırlar. 
Azərbaycan  hökuməti  ilə  Beynəlxalq  Miqrasiya  Təşkilatı  arasında 
razılaşmaya  əsasən  miqrasiya  proseslərinin  nizamlanması  üzrə  idarəetmə 
potensialının yaradılmasına dair proqram həyata keçirilir. Bu proqrama əsasən 
"Əmək miqrasiyası", "İmmiqrasiya haqqında" qanun layihələri hazırlanmış və 
dövlət siyasəti konsepsiyasına uyğunlaşdırılmışdır. 
Azərbaycandan 
miqrasiya 
edilən 
insanların 
85-90%-i 
əmək 
qabiliyyətlidir. 
ADSK-nin məlumatlarına görə son dövrlərdə ölkəmizə gəlmiş insanların 
əksəriyyəti MDB və Baltikyanı ölkələrin payına düşür. Yaxın və 
72.
 
Демографическая ситуация и формирование общего рынка труда государств- 
участииков СНГ. М., 2001. с. 114. 
73.
 
Azarhavcan Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatı. 2002. 
68 

---

İnsanŞi'uıaslıq 
Uzaq xarici ölkələrdən (1990-2002-ci illər) respublikamıza gəlmiş 247,8 
min nəfər insanın 244,5 min nəfərini (98,7%) MDB və Baltikyanı ölkələrin 
payına düşür. 
Azərbaycandan uzaq xarici ölkələrə gedən insanların 3,4%-i Almaniyaya, 
19,8%-i ABŞ, 0,8%-i Türkiyə Respublikasının payına düşür. Ümumiyyətlə, 
respublikadan xaricə gedənlərinin 63 %-i turizm, 15 %-i işləmək, 9 %-i təhsil 
almaq, 8%-i daimi yaşamaq və s. məqsədlər təşkil edir. 
Azərbaycan Respublikasına miqrasiya olunan 
insanların sayı (mln. nəfər).^'^ 
illər 
Ölkələr 
1990 
1995  1998  2001  2006 
MDB və Baltikyanı 
83,6 
5,6 
4,7 
5
 
2,2 
Orta Asiya və Qazaxıstan 
13,1 
1,4 
1,2 
0,3 
0,2 
Gürcüstan 
6,6 
0,9 
0,5 
0,2 
0,1 
Uzaq xarici ölkələrdən 
0,7 
0,2 
0,3 
0,2 
0,1 
Ölkəsi göstərilməyib 
27,3 
0,7 
0,8 
0,027 0,009 
Məlumdur ki,  inkişaf  etmiş ölkələr üçün ixtisaslı  kadrların miqrasiyası 
daha çox özünə cəlb  edir. Bu ondan irəli gəlir ki, bu ölkələrin iş adamları 
üçün  intellektual  miqrasiya  daha  effektili  sayılır.  İqtisadi  konyuktu-  ranın 
yüksəldilməsi üçün bu ölkələrin tələbatından irəli gəlir. 
58 % 
53% ^ 
- kişilər 
42 % 
41 % 
 
İHipl
 
' 
ı ......... 
 
 
- qadınlar 
Uzun müddət 
Daimi yaşayış 
 
işləmək üçün 
üçün xaricə 
 
xaricə getmək 
istəyənlər 
getmək istəyənlər 
 
Azərbaycanın potensial cmitp antların sosial-dentoqrafik göstəriciləri
 
74. Yenə orada. 2007. 
69 

---