Elmi redaktoru: Coğrafiya elmləri doktoru, prof. N. A. Babaxanov

Ağazeynal A.Qurhanzaih 
Azərbaycan xarici ölkələrə getmək istəyən potensial emiqrantlarm əksəri 
Avropa  ölkələrinə  üstünlük  verirlər:  Almaniyaya  (33%),  Skandinaviya 
ölkələrinə (25%), Fransa (21%), Kanada (19%), Yaponiya (17%) və s. 
Azərbaycanda  ekoloji  miqrasiyada  mövcuddur.  Ölkədaxili  miqrasiya 
sayılan  bu  kateqoriya  əsasən  Xəzər  dənizi  səviyyəsinin  dəyişməsi,  təbii 
fəlakətlər (sel, sürüşmə və .s) səbəbindən ekoloji miqrasiyanın  yaranmasına 
səbəb olur. Ölkədaxili miqrasiyanın digər bir kateqoriyası ondan ibarətdir ki, 
respublikanın  rayonlarından  insanların  Bakı-Sumqayıt  aqlomerasiyasına 
miqrasiyasıdır. 
Miqrasiyanın  ölkəmizin  inkişafına  uyğun  olaraq  Avrasiya  nəqliyyat 
dəhlizinin strateji rolu mövcuddur. Tranzit miqrasiyaya əsaslanan bu dəhlizin 
geniş  imkanlara  malikdir.  Milli  mənafe  baxımından  tranzit  miqrasiyanın 
tənzimlənməsi çox mühüm sosial- iqtisadi mahiyyət daşınmalıdır. 
Miqrasiyanın  strateji,  sosial-  iqtisadi  mahiyyətini  nəzərə  alınaraq  "A- 
zərbaycan  Respublikasının  Dövlət  Miqrasiya  Siyasətinin  Konsepsiyası" 
dövlət  tərəfindən  hazırlanmışdır.  Bu  konsepsiyanın  əsas  məqsədi  miqrasiya 
axınlarının tənzimlənməsi,  idarə olunmayan miqrasiya proseslərinin neqativ 
təsirini aradan qaldırılması, həmçinin ölkədə özünə sığınacaq axtaran şəxslərə 
humanist münasibət göstərməsi və s. məsələlər göstərilmişdir. 
Azərbaycan Respublikasının Dövlət Miqrasiya Siyasətinin müddəalarının 
əsas  istiqamətlərinin  vəzifəsi  ondan  ibarətdir  ki,  beynəlxalq  normalara  və 
demokrativ dəyərlərə əsaslanan sivil ölkələr sisteminə qoşulmasıdır. 
70 

---

İnsanŞünaslıq 
(P) 
İRQ SİVİLİZASİYASI: AREALOGİYASI VƏ 
BİOLOJİ TƏKAMÜLÜ 
insan irqhrinin fovmala^mast 
VD differensiyası bioloji təka- 
miililn nəticəsidir. 
A
 
ntropoloqlann ümumi rəyinə görə erkən paleolit mərhələsində 
irqlərin əmələgəlmə arealları yaranmağa başlamışdır.^^ Antropo- 
loq V.V.Bunak qeyd edir ki, "irq-mütləq kateqoriya deyildir. Hər bir ta- 
rixi dövrün özünəməxsus irq formalaşması olmuş, sistemləşmiş və müa- 
sirləşmişdir"^^- V.V.Bunakm fikrincə yer kürəsinin müxtəlif areallarında 
xarici görünüşü "polimoıTızm" ilə fərqlənən əhali tədricən irq qrupları- 
nı yaratmışlar. 
İrq sivilizasiyasının yaranması homo sa- 
pienslə bağlı fikirlər müəyyən dərəcədə qəbul 
olunmuşdur. 
Bioloji təkamül nəticəsində formalaşan irq 
sivilizasiyası - bəşəriyyətin ümumi dayanıqlı inkişafının nəticəsidir. 
İnsan irqlərinin əmələgəlməsi və differensasiyasma aid mənbələrin 
araşdırılmasına, alman nəticələrinin elmi məzmununa görə bəşəriyyət 
bioloji təkamül tədqiqatlara borcludur. 
Molekulyar biologiya elmi-tədqiqatların nəticələrinə görə insan bir 
kökdən əmələ gəlmiş və şərti olaraq xarici görünüşləri ilə fərqlənir. İnsa- 
nın afrikalı mənşəyindən əmələ gəlməsi hipotezi molekulyar mintoxond- 
rial DNK tədqiqatlar təsdiqlənmiş və alınan nəticələr müasir versiyalar- 
dan fərqlənir. Genetik aimlərdən Kanna və Uilson göstərirlər ki, homo 
sapines 100 - 400 min il bundan əvvəl Afrikada yaranmış və uzun bir 
dövr ərzində mutasiya prosesinə məruz qalmışdır. 
Başqa bir genetiklər (Rocers və Xarpen- 
dinq) təsdiq edirlər ki, müasir insanın po- 
pulyasiyası Afrikadan köçmüşlər təşkil edir. 
Lakin müasir regionlarda genetik irq qrupla- 
rının formalaşması arasında fərqlər yaranmışdır. Bununla bərabər mole- 
kulyar genetika (DNK) elminin araşdır- 
maları qədim insan əmələgəlmə arealları Almaniya və Qafqaz (xüsusən 
Azərbaycan) əraziləri də hesab edilir. Qərb ölkələrinin (ABŞ, Fransa və 
s.) genetika üzrə, antropoloq üzrə tədqiqatçıların məntiqi olaraq irəli 
sürdükləri ideyaların əsas istiqaməti ondan ibarətdir ki, irq prosesi- mü- 
Irq sivilizasiyası- insan bioloji 
popiılyasiyasının çərçivəsini 
yaratmadır. 
75.
 
"Наука u человечество" M., 1995. c.34. 
76.
 
Болыаая энциклопедия пародов. M.,2007. с. 628. 
71 

---

 
Ağazeynal Ä.Qıırbanzadə 
rəkkəb populyasiya sistemidir. İrq- müəyyən arealda formalaşan, adap- 
tasiya olunmuş reallığın nəticəsində yaranmışdır. 
İrq tipləri çox mürəkkəb mozaik əlamətlərə, xüsusi populyasiyaya 
("fərdi" populyasiya üzv) malikdir. 
İlk dəfə elmi əsaslarla irqlərin təsnifatı XVİİ əsrdə Fransua Berne tə- 
rəfindən verilmişdir. F.Berne bütün irqləri dörd irqə ayırmışdır. 
Kari Linney sistematikasmda 
dördüncü lapanoid irqinin əvəzində 
amerikanoid (hindu) qəbul etmiş- 
dir. Sonrakı illərdə xüsusən 1902- 
ci ildə İ.Deniker yalnız morfoloji 
saç forması, dərinin rəngi və s. əla- 
mətərinə əsaslanaraq irqlərin təsni- 
fatını vermişdir. 
Y.Y.Poqinski və M.Q.Levin^^ 
sxematik olaraq üç irq qrupunu 
təklif edirlər. Bu iri irqlər arasında 
müəlliflər 28 kiçik (yarım) irqlərində 
ayrılmasını təklif edirlər. 
Sonrakı tədqiqatçılar, xüsusən 
Q.F.Debes ierarxiya prinsipi (ağac 
görünüşlü) ilə irqlərin sxemini tərtib 
etmişdir. Bu iri irqlər daxilində 47 
yarım tip irqlər ayırmışdır. 
avropoid 
monqoloid 
 
 
neqroid 
lapanoid 
Г.Вегпеуэ
 
göyə irqlərin təsnifatı
 
 
ekvatorial ^ 
avroc 
asiya-amerika 
ısiya 
Y.Roqinski və M.Lerinə görə irqlərin 
təsnifatı
 
Son dövrlərdə antropoloqlar əsa- 
sən üç böyük irq kompleksinin üzə- 
rində dayanırlar: avropoid; monqo- 
loid və neqro - avstroloid (ekvato- 
rial). 
Monqoloid irqi daxilində; mon- 
qoloid (Asiya) və amerikanoid; ek- 
vatorial isə - neqroid və avstroloid 
qollarına ayrılır. 
77.
 
Я.Я.Рогинский, М.Г.Левии. Основы антропологии. Изд-во МГУ. 1955. с. 46-47. 
=
 
72
 
 .....................  ..................  

---