Elmi redaktoru: Coğrafiya elmləri doktoru, prof. N. A. Babaxanov

Ağazeynal A.Quyhanzadə 
(100 km-lə əraziləri). ABŞ ölkəsində iki çox böyük meqalopolis zonası vardır: 
Atlantik okeanı sahil boyu (600 km-dən çox məsafə) Boston - Nyu - York - 
Filadelfiya - Vaşinqton - Norfolka; Böyük Çöllər zonası (Milyoki- Çikaqo - 
Detroyt, Toledo - Klivlend - Ankop - Pitsburq). 
Meqalopolis  zonalarında  TMK  sistemi  və  elmi  mədəniyyət  mərkəzləri 
superurbanizasiya yaratmışlar. 
Yaponiya  urbanizasiya  zonaları  öz  xarakterinə  görə  fərqlənir.  Belə  ki, 
Tokio-Osako-Naqoya  meqalopolisi  ölkə  ərazisinin  6  %-ni  tutmasına 
baxmayaraq,  əhalinin  41%-i  burada  məskunlaşmışdır.  Ölkə  iqtisadi 
potensialının  60%-i  həmin  meqalopolis  zonasının  tərkibində  təşkil 
olunmuşdur.  Buna  əsas  səbəb  ölkənin  xarici  iqtisadi  əlaqələri  potensialı  və 
intellektual insan faktorunun xüsusi çəkisi bu zonada cəmləşmişdir. 
Müasir  dövrdə  Yaponiya  coğrafi  məkanında  dörd  urbanizasiya 
(meqalopolis) zonaları fəaliyyət göstərir: 
*
 
20 mindən çox əhalisi olan şəhərlərin konsentrasiyası; 
*
 
500  minə  qədər  əhalisi  olan  şəhərlərlə  konsentrasiyası  nəticəsində 
urbanizasiya zonaları; 
*
 
Əhalisi  1  mln-dan  çox  olan  şəhər  aqlomerasiyalar.  Buraya  əhalisi 
300-800 min nəfər olan şəhər peyklərin konsentrasiyası daxildir. 
*
 
Meqalopolis  areallarında  ölkənin  TMK-nm  fəaliyyət  sisteminin 
yaradılması.  Məntiqi  olaraq  Yaponiyanın  əsas  iqtisadi  siyasi  mərkəzlərinin 
fəaliyyəti bu areallarda cəmləşmişdir. 
Müasir qloballaşma dövrünün xarakterinin tələblərinə əsasən şəhərlər öz 
funksiyalarını  dəyişdirmək  zərurətindədir.  Urbanizasiya  zonalarında 
elmi-texniki potensialın sürətlə cəmləşməsi prosesi davam edir.^^ 
Metropoliten  şəhər  qruplarında  əhalinin  tərkibinin  azalması  mühüm 
tendensiyaya səbəb olmuşdur. BMT-nin ekspertlərinin məlumatlarına əsasən 
belə  bir  nəticəyə  gəlmək  mümkünlür  ki,  bu  proses  yer  kürəsində  yaxın 
dövrlərdə metropoliten zonalarında əhalinin dəyişmə meyilləri baş verə bilər. 
Təhlillər  göstərir  ki,  1995-ci  ildə  ABŞ  metropoliten  areallarında  31%  əhali 
yaşayırdısa, bu göstərici 2002-ci ildə 28%-ə enmişdir. ABŞ statistikası bunu 
təhlil edərkən belə bir nəticəyə gəlmişdir ki, buna əsas səbəb əhalinin digər 
ərazilərinə miqrasiya olunmasıdır. 
Son  məlumatlara  (Q.Sterilib,  C.Xyuza  görə)  əsasən  1995-ci  illərdə 
metropoliten olmayan areallar isə 1,2 % artmışdır. 
84.
 
Topua С.А.Япония. Экономико-географическая характеристика.М., 2000 с.174. 
---------  
= 
78
 
■ 
■ 

---

İnsanŞiinaslıq 
Son  on  illiklərdə  (L.  Klaasenə  görə)  Hollandiya,  Belçika  şəhər 
aqlomerasiyalar  öz  əhalisinin  2,3%-ni  itirmişdir.  Bu  istiqamətdə  Böyük 
Britaniya aqlomerasiyalarım da aid etmək olar. 
Ümumiyyətlə,  şəhər  əhalisini  həyat  tərzinin  xarakteri  metropoliten 
mərkəzlərindən  miqrasiyanın  təsiri  nəzəri  çox  cəlb  edir.  Bu  cür  yanaşmaya 
görə şəhər əhalisinin həyat tərzini 4 bloka ayırmaq olar: 
^MədənÜÜ 
Bir sıra ölkələrdə insanların həyat tərzinin modelləşdirilməsi nəticəsində 
şəhər  əhalisinin  miqrasiyasına  stimul  yaratmışdır.  ABŞ,  Yaponiya  və  s. 
ölkələrdə insan miqrasiyası: metropoliten areallarında kənar areallara hərəkəti; 
mərkəzi şəhərlərdən şəhərətrafı zonalara miqrasiyası davam edir. 
79 

---

İnsanŞünaslıq 
 

---

InsanŞünaslıq 
BEŞİNCİ BÖLMƏ 
(P) 
İNSAN POTENSİALI ÇƏRÇİVƏSİ VƏ 
DAYANIQLI KONSEPSİYASI 
"İNSAN POTENSİALI"- FUNKSİYALARI VƏ ELMİ 
ƏSASLARI 
insan  potensialı:  cəmiyyətin  milli 
sərvəti, hərəkətverici qüvvəsidir. 
Q
 
loballaşan bəşəriyyətin təkamül proseslərindən biri də insan po- 
tensialının formalaşması konsepsiyasıdır. Müasir dövrdə isteh- 
salın yeni texnoloji əsaslarla idarə olunması, inteqrasiya proseslərinin sü- 
rətlənməsi, demoqrafik dəyişikliklərlə bağlı yer kürəsi əhalisinin intel- 
lektual çərçivəsində sivil formada yeni keyfiyyətin yaranmasına səbəb ol- 
muşdur. Buna görə də hər bir ölkənin siyasi strategiyasında insan re- 
surslarının intellektual optimallağma, istehsal və material sahələr arasın- 
da bu optimalhğın tarazlığının yaradılması 
önəmə gətirilir. 
Elmi mərkəzlərin tədqiqatçıları "təbiət- 
cəmiyyət-insan" təkamül çərçivəsində belə 
bir ideya istiqaməti qəbul edirlər ki, cəmiyyətin qlobal sivilizasiya isti- 
qaməti məhz insan potensialının qanunauyğunluqları ilə idarə olunmalı- 
dır. Məntiqi olaraq müasir dövr insan təfəkkürünün dəyərləri, məqsəd 
və meyarları "təkamül texnologiya"ya əsaslanır. 
"Təkamül texnologiya"ya əsaslanan insan potensialı hər bir ölkənin 
milli intellektual resursu və sosial-iqtisadi strukturlarının optimalhğmı 
təmin edən hərəkətverici dinamik qüvvəsi hesab edilir. Nəticə etibarilə o 
deməkdir ki, cəmiyyətin idarə edilməsi və təşkili ilk növbədə insan po- 
tensialının intellektiual səviyyəsindən, keyfiyyətindən asılı olaraq təza- 
hür edir. Bu səbəbdəndir ki, inkişaf etmiş ölkələr qrupunda iqtisadi ar- 
tımın optimalhğı, struktur modeli, həyat sə- 
viyyəsinin zənginləşdirilməsi insan potensia- 
lının inkişafı ilə əlaqələndirilir. 
Müasir dünyanın qlobal problemlərin- 
dən sayılan insan potensah kapital tutumlu 
sahəyə çevrilmişdir. Təhlillər göstərir ki. 
Gələcəkdə yüksək sosial təbəqə- 
nin müəyyənləşdirilməsi və inki- 
şafı insanın intellektual poten- 
sialından asılı olacaqdır. 
ABŞ iqtisadçısı D.Bell 
83 

---