Energetika fakulteti
Yüklə 265,94 Kb.
|
| Yaqqol issiqlik - bu ishlab chiqarish inshooti mikro iklimiga ushbu joyda
mavjud bo‘lgan qurilmalar, isitish asboblari, quyosh nurlari issiqligi, odamlar va boshqa ushbu inshoot xavosiga kizdiruvchi ta’sir kursatuvchi issiqlik manbalaridan chiquvchi issiqlik miqdorlarini ifodalaydi Zamonaviy ishlab chiqarish jarayonida kurilmalardan foydalanish va transport vositalaridan foydalanish jarayonida sezilarli darajadagi shovqin, va tebranishlar xosil bo‘lib, bu xolat ishchilarning sog‘liqlariga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Mehnat muxofazasi nuktai nazaridan, shovqin va tebranishlar - ishlab chiqarish jarayonida keng tarqalgan ishlab chiqarish salbiy ta’sir omillaridan xisoblanadi, bunda ba’zi xollarda bu omillar xavfli ta’sirga ega omillar sifatida urin tutishi xam mumkinligi kayd kilingan. Shovqin va tebranishli ta’sirlardan tashqari odam organizmiga salbiy ta’sir kursatuvchi omillarga infratovushlar va ultratovush tebranishlari xam kiritiladi. 64
Shovqin, tebranish, ultra va infratovushlarning asosiy fizik tavsiflarini qarab chiqamiz. Shovqin - bu turli xil chastota va jadallikdagi ovozlardan tashkil topgan. Fiziologik nuktai nazardan olib qaralganda, shovqin - bu odam organizmiga salbiy ta’sir ko‘rsatuvchi barcha yokimsiz tovushlardan tashkil topgan. Odamning eshitish organlari qabul qiladigan ovoz tebranishlari mexanik tebranishlar tarzida bo‘lib, taranglik muxitida (kattik, suyuk va gazsimon) tarqalish xususiyatiga ega xisoblanadi. Mexanik tebranishlarning asosiy belgilari ma’lum vaqt davomida jarayonning takroriy amalga oshishi xisoblanadi. Bunda tananing xarakatlanish davomiyligi minimal vakt oraliklari tebranish davri (T) deb ataladi, unga karama- karshi bulgan kiymat esa - tebranish chastotasi (f) deb ataladi. Ushbu ko‘rinishda, tebranishlar chastotasi 1 sekund davomida amalga oshuvchi tebranishlar soni bilan ifodalanadi. CHastotaning o‘lchov birligi - Gers (Gs) xisoblanadi, 1 Gs = 1 s -1 Shovqin, infra va ultratovushlar va shuningdek tebranishlardan himoya qilish usullari xakida to‘xtalaib o‘tamiz. Turli xildagi mexanik aerodinamik va elektromagnit xodisalar shovkinlar yuzaga kelishining asosiy sabablari xisoblanadi. Mexanik shovkinlar turi xildagi mashinalar va mexanizmlarning ishlash jarayonida, shuningdek ularning qismlarining ishkalanishi va urilishlarida, ishlab chikarish jarayonida foydalaniladigan qurilmalarda (tamg‘a bosish kabi) va boshqa bir qator omillar ta’sirida yuzaga keladi. Aerodinamik va yadrodinamik shovqinlar gaz va suyuqliklarning oqishi davomida yuzaga keladi. Elektromagnit shovqinlar turli xildagi elektrik qurilmalarning ishlashi davomida paydo buladi. Sanab o‘tilgan xolatlardagi ishlab chiqarish inshootlarida shovqinlarga qarshi kurash choralarini, usullarini qarab chiqamiz. Nisbatan keng tarqalgan shovqinga qarshi ratsional xolatdagi ximoya usuli uni yuzaga keltiruvchi manbaning ovoz quvvatini susaytirish xisoblanadi (mashinalar, qurilmalar, agregatlar va boshqalar). 65
Bu usulda shovqinga karshi kurash usuli shovqinni xosil qiluvchi manbaning ovozini pasaytirish deb ataladi. Mexanik shovqinlarni pasaytirish quyidagi usullarda amalga oshiriladi: mashina va mexanizmlarning konstruksiyalarini takomillashtirish, ularning metalldan yasalgan qismlarini plastmasa materiallarga almashtirish, arbali texnolgik jarayonlarni zarbasiz texnologiyalar bilan almashtirish masalan, yopishtirishni payvandlashga almashtirish mumkin yoki tamg‘a bosishni presslashga almashtirish mumkin, shuningdek tishli o‘tkazgichlarning urniga boshqa uzatish tizimlaridan foydalanish (masalan, linomerlardan foydalanish) yoki tovush chikarmaydigan xolatdagi tishli zatkichlardan foydalanishi (masalan, tug‘ri burchakli emas, egri burchakli yoki shevron shesternalardan foydalanish), qismlarni moylash va shunga o‘xshash chora-tadbirlarni amalga oshirish orqali. Yuqorida aytib o‘tilgani kabi, aerodinamik va gidrodinamik shovkinlar gaz va suyukliklarning oqimi natijasida yuzaga keladi. Bu ko‘rinishdagi shovqinlar shuningdek ventilyatorlar, kompressorlar, gaz turlari, ichki yonuv dvigatellari, bug‘lar yoki xavoni atmosferaga chiqarish jarayonida, samolyot vintlarining aylanishida, suyuqlikni xaydash qurilmalari ishlash davomida yuzaga kelishi mumkin. Aerodinamik va gidrodinamik shovqinlarni susaytirish maqsadida bu shovqinlar yuzaga keluvchi gaz va suyuqliklar muxitining oqimini ligini susaytirish, tanalarning aerodinamik xususiyatini pasaytirish, gaz okimi tezligini pasaytirish va uning okim diametrini toraytirish, ya’ni gaz oquvchi kquvurni toraytirish; okliklarni xaydovchi kurilmalarning optimal ishlashini ta’minlash; fotizimlardan boshqa shunga o‘xshash tizimlardan foydalanish jarayonini tug‘ri tashkillashtirish va boshka chora-tadbirlarni amalga oshirish orqali erishiladi. Kupgina xollarda amaliyotda aerodinamik shovkinlar ularni yuzaga keltiruvchi manbalar asosida susaytiriladi, shu sababli bunda shovqinlar bilan kurashning boshqa usullaridan foydalaniladi (manbada ovozni ajratib quyuvchi, yoki ovoz darajasini qaytiruvchi qurilmalarni o‘rnatish). 66
Elektromagnit xususiyatga ega bulgan xolatda yuzaga keluvchi shovqinlar bilan kurash chora-tadbirlarida elektromaщinalarning aylanuvchi kismlarini funksiyasini sinchiklab urganish va muvozanatlashtirish talab kilinadi (rotor, podshipniklar), shuningdek elektrodvigatellarning chutkalarini yaxshilab tozalash, transformatorlar bilvosita usulda ulchovchi dozimetr urdamida aniklanadi. LDM-2 asbobi 0,49-1,15 va 2-11 mkm spektr diapazonidagi nurlanishlarni ulchashga muljallangan. Bunda bu dozimetrning bevosita ulchash oraliklari 0,53; 0,63; 0,69; 0,91; 1,06 va 10,6 mkm tulkin uzunliklarini tashkil kiladi. Elektromagnit nurlanishlardan shaxsiy ximoya vositalariga metall to‘qimalardan tayyorlangan (elektromagnit maydonni ekran tarzida tusuvchi) maxsus kombenzon (ish kiyimi) va xalatlar, va shuningdek paxta-kog‘oz materiallari asosida tayyorlangan gexnologik xalatlar yoki yorkin-ko‘k yoki xavorang tusdagi bo‘z materiallardan tayyorlangan xalatlar kiritiladi. Ko‘zlarni elektromagnit nurlanishlar ta’siridan ximoya kilishda ZP5-90 markadagi kuzoynaklardan foydalaniladi, bunda ushbu kuzoynakning oynasi kalay dioksid (Sn0 2
67
XULOSA Yuqorida keltirilgan nazariy ma’lumotlar va hisoblash natijalari asosida qo‘yidagi xulosa kelish mumkin: Elektr uskunalarni tuzilish qoidalari (EUTQ) bo‘yicha «liniya- transformator» blokida manba tomondan liniyaning boshida liniyada hamda transformatorda bo‘ladigan shikastlanishlarni aniqlaydigan himoya qo‘llanilishi lozim: - liniya hamda transformatorda ikki fazali qisqa tutashuvlarni aniqladigan tokli kesim; - tokli kesimning ishlash zonasiga kirmaydigan shikstlanishlarga javob beradigan maksimal tokli himoya; - transformatorning ichki shikastlanishlaridi habar berishga ishlaydigan gazli himoya; - tashqi qisqa tutashuvlarni aniqlaydigan maksimal tokli hiomya; - o‘ta yuklanishdan himoya. |