Energetika fakulteti
Yüklə 265,94 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2.7.6 O‘ta yuklanishdan himoya
- 3. TEXNIK – IQTISODIY KO‘RSATKICHLAR 3.1 Liniya va transformatordagi yillik energiya isroflarini hisoblash.
- 4. EKOLOGIYA
| 2.7.5 Maksimal tokli himoya
Himoyaning ishlash toki: . . .max
1, 2 2
0,8
II z uz ish him ish ish qay k k I I A k
. Relening ishlash toki: . . 198
3,3 60
II II him ish rele ish sx tt I I k A n
. Himoyaning sezgirligi: (2) . .min . tash .
1937 35
1,5
Himoyaning ishlash vaqti: .ish
0,6 0,5 1,1
. 2.7.6 O‘ta yuklanishdan himoya O‘ta yuklanishdan himoya habar berishga ishlaydi. Himoyaning ishlash toki: . .t 1,05
86,63 0,8
z him ish n qay k I I A k
.
ulanadi. O‘ta yuklanishdan himoyaning vaqti maksimal tokli himoyaning vaqti bilan muvofiqlantirilishi loziv: .ish .ish
II I him him t t t s
. 47
3. TEXNIK – IQTISODIY KO‘RSATKICHLAR 3.1 Liniya va transformatordagi yillik energiya isroflarini hisoblash. Yuqorida himoyalanayotgan liniya va transformatordagi yillik energiya isroflarini hisoblaymiz. Transformatorning qushimcha ma’lumotlari: kVt P p ul 6 , 5
,
Q pul 36
Om r t 5 , 2
, Om x t 9 , 22
, soat t 4000
Liniyaning aktiv va reaktitv qarshiliklari: Oм l x x Oм l r r o l o l 21 , 4
421 ,
; 06
3 10
,
,
t 4000
Yuklama ma’lumotlari MVA S yuk 3 , 3
, cosφ=0,85. Yuklamaning aktiv quvvati: MVt S P yuk yuk 8 , 2
, 0
, 3
Yuklamaning reaktiv quvvati: MVAr tg P Q yuk yuk 74 , 1
, 0
, 2
MVA j j x U Q P j r U Q P S t n o m yu k yu k t n o m yu k yu k t 203 ,
022 ,
9 ,
35 74
1 8
2 5
2 35
, 1
, 2
2 2
2 2
2 2
2 2
,
778 ,
203 ,
022 ,
74 ,
8 ,
tr
1
, 2
,
,
537 ,
778 ,
'
Liniyadagi quvvat isrofi: MVA j j x U Q P j r U Q P S l n o m l l l n o m l l l 034 ,
025 ,
21 ,
35 5
1 77
2 06
3 35
, 1
, 2
2 2
2 2
2 2
2 2
,
745 ,
034 ,
025 ,
5 ,
77 ,
'
Transformatordagi yillik energiya isrofi: soat kVt t P P W pul t t t
3
6 ,
8760
,
4000 022
0
soat kVt P W l l l
10 100
025
48
4. EKOLOGIYA Jahon moliyaviy - iqtisodiy inqiroziga qaramasdan, xukumatimiz tomonidan 2009 - 2014 yillarda ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik qayta jihozlash bo‘yicha muxim loyihalarni amalga oshirishga doir chora - tadbirlar dasturiga asosan mamlakatimizda bir - qator amaliy ishlar amalga oshirilmoqda. Shu o‘rinda mamlakatimizda mavjud sharoitlardan kelib chiqqan xolda, gazni qayta ishlash, neft – kimyo, kimyo sanoati, energetika, avtomobilsozlik va boshqa soxalarni jadal rivojlantirishga, Muborak gazni qayta ishlash zavodi va Sho‘rtanneftegaz majmuasida suyultirilgan gaz ishlab chiqarishni ko‘paytirish uchun propan – butan aralashmasi moslamalarini qurish, yangi Angren issiqlik elektr stansiyasi energiya bloklarini ko‘mir yoqilg‘isi bilan ishlash tizimiga o‘tish muhim ahamiyat kasb etadi. Sanoatimizdagi bunday o‘zgarishlar albatta o‘z navbatida mamlakatimizdagi mavjud ekologik muammolarni xam parallel ravishda xal etishni talab etadi, ya’ni o‘z imkoniyatlarimizdan kelib chiqqan xolda gaz, suyuq va qattiq chiqindilarni qayta ishlash, utilizatsiya qilish, muqobil energiya manbalaridan foydalanib energiya tejamkorligiga erishish va shu kabilardir. Shuningdek 2009 yili mamlakatimiz xayotda xaqiqatdan xam ulkan tarixiy ahamiyatga ega bo‘lgan eng muhim ixtimoiy dastur – kadrlar tayyorlash milliy dasturi ijrosi natijasiga etkazidi. Shundan kelib chiqqan xolda, xamda «Barkomol avlod yili» munosobati bilan farzandlarimiz nafaqat jismoniy va manaviy sog‘lom, balki zamonoviy intellektual bilimlarga ega bulgan, XXI asr talablariga tuliq javob beradigan etuk mutaxassislarni tayyorlash xam dolzarb masalalardan biri bo‘lishi kerak. Tabiat va insonning vujudga kelishi niyatining xozirgi qadar davom etib kelayotgan xayotning diqqat markazida turgan, echimini topgan tushunchalardir. Inson tabiati bilan bevosita bog‘liq bo‘lib, ularni aslo ayri - ayri holda tasavvur etib bo‘lmaydi. 49
Tabiat murakkab tizimdan iborat bo‘lib, inson va jamiyat uning xosilasidir. Inson tabiatning xavo, suv, oziq –ovqat, meneral, yoqilg‘i xom ashyolarni oladi va o‘z ehtiyojlarini qondiradi va unga o‘z ta’sirini ko‘rsatadi. Natijada tabiat uchun yot bo‘lgan yangi ob’ekt vujudga keladi. Inson aql – idroki va mehnati tufayli yuzaga kelgan bunday antropogen landshaftlar atrof – muhitga o‘z ta’sirini ko‘rsatmay qolmaydi. Yer yuzida aholi sonining keskin o‘sib borishi, fan – texnikaning shiddatli taraqqiyoti, mamlakatlar xududida tabiiy resurslarning imkon qadar ko‘proq foydalanish va shu bilan jamiyat taraqqiyotini tezlatishni taqazo qiladi. Natijada tabiat va inson o‘rtasidagi o‘zaro munosabat qonunlari buziladi. Xozirgi kunga kelib, butun dunyodagi ekologik holat ko‘pchilikni birdek bezovta qilmoqda. Ekologik xolat ko‘z o‘ngimizda daxshatli tus olmoqda. Tabiatni muxofaza qilish va mavjud tabiiy resurslarning samarali foydalanish masalalari dolzarbligicha qolmoqda. Tabiatni qanday ko‘rinishga kelishi, o‘zgarish va unda bo‘ladigan jarayonlarning borishi insonga bog‘liq. Ko‘z o‘ngimizda mavjud bo‘lgan barcha ob’ekt va voqeliklar insonning tabiatdan foydalanish natijasi bo‘lib, aynan tabiat qo‘ynida sodir bo‘ladi. Ekologik xolatlar, ekologiya xaqida to‘xtalmasdan bo‘lmaydi. Xozirgi zamon ekologiyasi shunday asov otki, uni jilovlash va o‘rgatish mushkuldir, ammo jilovlash va o‘rgatish talab xam etiladi. Tabiatning ekologik xolati buzilishi - tuproq, xavo va suvning tiriklik uchun zararli moddalar bilan ifloslanishi, o‘simlik va xayvonlarningfoydali turlari kamayib ketishi tabiatni asrashdek xozirgi kunning eng olamshumul vazifasiki, insonning oldiga ko‘ndalang qo‘ymoqda. Ijtimoiy, industrial muammolar insonning yashash muhitini tubdan o‘zgartirib yuborishi mumkin. Tabiatning qaysidir bir e’tibordan chetda qolgan yoki kichikkina xududida sodir bo‘lgan salbiy xolat boshqa xududga kattaroq, jiddiyroq xolatni yuzaga chiqarmasligiga xech kim kafolat berolmaydi. Insonning eng asosiy vazifasini insonning o‘ziga belgilab bergan. Qanday muammo va yutuq bo‘lsa tabiat ne’matlaridan foydalanmasdan bo‘lmaydi. Xam ekologik, xam biologik muammolar kundan kunga kengayib borayotgan xozirgi 50
kunda xar bir aloxida shaxs o‘z aql – idrokini o‘z manfaatini xisobga olib amalga oshirayotgan faoliyati aniq belgilab olishi talab etiladi. Ekologik, biologik xavfsizlik muammosi allaqachonlar milliy va mintaqaviy doiradan chiqib, butun insoniyatning umumiy muammosiga aylangan. Tabiat va inson o‘zaro muayyan qonuniyatlar asosida munosabatda bo‘lar ekan, bu qonuniyatlarni buzish o‘nglab bo‘lmas falokatlarni insoniyat boshiga solib beradi. “Hozirgi XXI asr bo‘sag‘asida, fan - texnika taraqqiyoti jadal sur’atlar bilan rivojlanib bormoqda. Dunyo jug‘rofiy – siyosiy tuzilishi o‘zgarmoqda. Bunday sharoitda inson tomonidan beosferaga ko‘rsatilayotgan ta’sirini tartibga solish. Ijtimoiy taraqqiyot bilan qulay tabiiy muhitni saqlab qolishni o‘zaro ta’sirini uyg‘unlashtirish, inson va tabiatning o‘zaro munosabatlarda muvozanatga erishish muammolarni borgan sari dolzarb bo‘lib bormoqda. Taraqqiyotning xozirgi bosqichida inson bilan tabiatning o‘zaro ta’siriga oid bir qator muammolarni xal etish faqat bir mamlakat doirasida cheklanib qola olmaydi. Ko‘rinib turibdiki, tabiiy muhitni inson yuritadigan xo‘jalik faoliyatining zarali ta’siridan ximoya qilish bilan bog‘liq ko‘pligi muammolar keng ko‘lam kasb etadi”. Prezidentimizning bu fikrdan ko‘rinadiki, murakkablikdan iborat bo‘lgan tabiat va inson qonuniyatlarni buzish xam, rivojlantirish xam insoniyatning qo‘lidadir ya’ni, inson xayotida yuksak axamiyatga molik xar qanday muammoyu, voqeliklarga jahon xamjamiyati xam javobgardir. Insoniyat yangi ming yillikka turli xil ekalogik muammolar va taxdidlar kurshovida kirib kelad. Bugungi kunda ayrim ekalogik muammolar malum bir mintakalar doirasidan chikib, umumjaxon taxdidiga glabal ekalogik xavfga aylanib ulgiradi. XX asr insoniyat tarixida fan-texnika inkilobi asri sifatida yuksak tarakkiy etgan intelektual saloxiyat asri sifatida iz koldiradi. Lekin shuni unutmaslik kerakki, XX asr bashariyatga sivilizatsiya, tarakiyot xadya etish bilan birga, turli xil ekalogik mummolarii xam meros tarikasida koldiradi. Bugun dunyoning kaysi burchagiga nazar tashlamang turli xil ekalogik muammolarga duch kelishi tabiy xolga aylanib koldi. Xususan, Markaziy Osiyo mintakasini xam ekalogik 51
muammolardan xoli zona deb bulmaydi. Uzbekiston Prizidenti I.Karimov glabal ekalagik taxdit va muammolar xakida to‘xtatilib, “Ekalogiya xozirgi zamonning keng mikiyosdagi keskin ijtimoiy muammolardan biridir. Uni xal etish barcha xalklarning mafaatlariga mos bulib, sivilizatsiyaning xozirgi kuni va kelajagi kup jixatdan ana shu muammoning xal kilishiga bog‘likdir” deb takidlagan edilar. I.Karimovning mazkur fikrlari ekologik muammolarning insoniyat xavfsizdigiga naqadar katta taxdid ekanligilan dalolat beruvchi jon kuydirib aytilayotgan fikrlaridir. Kishilik tarixiga nazar tashlasak ajdodlarimizning tabiat bilan xamnafas ravishda uni e’zozlab, qadrlab yashaganligiing guvoxi bo‘lamiz. Birgina eng qadimiy yozma yodgorligiga, zardo‘shtiylik dinining muqaddas kitobi “Avesto” fikrimiznig yaqqol dalilidir.bu mo‘‘tabar kitobda insonning tabiatga, erga, suvga, zaminga bo‘lgan hurmati va e’zozi mehr- muxabbati to‘g‘risida ko‘p fikr yuritiladi. Ammo fan – texnika asri xisoblangpn XXI asr bo‘sag‘asida insoniyatning tabiatga, zaminga, ekologik muhitga bo‘lgan munosabati tubdan o‘zgarali. Insoniyat “sovuq urush” bahonasida o‘tgan asrning 50-90 yillardagi qurollanish poygasi, ommaviy kurgan qurollarining keng ko‘lamda ishlab chiqarilishi va ularni sinalishi, fan – texnika taraqqmyoti bahonasida biosferaga ko‘rsatgan ta’sir sanoatning taraqqiyoti va unmng natijasida atmosferani zararlash, tabiat resurslaridan oqilona foydalanishlari va boshqa shunga o‘xshash omillar ta’sirida tabitga zarar keltiradi. O‘zbekiston Prezidenti I.A. Karimov turli xil ekologik muammolar xaqida jon kuydirib, jahon ommasiga ularni bartaraf etish xar bir vijdonli kishining burchi ekanligini qo‘yidagicha ta’kidlaydi, “Xozir, XXI asr bo‘sag‘asida, fan – texnika taraqqiyoti jadal sur’atlar bilan rivojlanib bormoqda. Dunyoning jug‘rofiy –siyosiy tuzilishi o‘zgarmoqda, bunday sharoitda inson tamonidan beosferaga ko‘rsatilayotgan ta’sirini tartibga solish, ijtimoiy taraqqiyot bilan qulay tabiiy muhitni saqlab qolishning o‘zaro ta’sirini uyg‘unlashtirish, inson va tabiatning o‘zaro munosabatlarida muvozanatga erishish muammolar borgan sari dolzarb bo‘lib qolmoqda. Taraqqiyotning xozirgi bosqichida inson bilan tabiatning o‘zaro 52
ta’siriga oid bir qator muammolarni xal etish faqat bir mamlakat doirasida cheklanib qola olmaydi. Ularni butun sayyoramiz ko‘lamida xal qilish zarur. Ko‘rinib turibdiki, tabiiy muhitni inson yuritadigan xo‘jalik faoliyatining zararli ta’sirlaridan himoya qilish bilan bog‘liq ko‘pgina muammolar keng ko‘lam kasb etadi. Shu sababli ular faqat xalqaro xamkorlik asosida xal qilinishi lozim”. Ekologik muammolar butun dunyoning xamma joylarida dolzarb muammo bo‘lib qolmoqda. Xususan Markaziy Osiyoda keyingi yillarda ekologik jihatdan o‘ta og‘ir sharoit vujudga kelgan. Bunga mintaqadagi eng katta ekologik taxdid Orol muammosini xal etishni Prezident I. Karimov o‘z asarlarida keng jamoatchilik oldidagi nutqlarida ilmiy asoslab, uni xal etishda xalqaro jamoatchilik faol ishtirok etishi zarurligini ta’kidlagan edilar. O‘zbekiston Prezidenti I. Karimov 2000 yil sentyabr oyida BMT Bosh Assambleyasidagi so‘zlagan nutqida xam Orol muammosi butun insoniyat muammosi ekanligini, uni xal etish uchun xar bir kishi mas’ul ekanligini ta’kidlab shunday so‘zlagan edi: “Men BMT va boshqa xalqaro anjumanlar minbaridan Orol dengizi xavzasi muammolari bir necha bor gapirganman. (Orol muammosi Markaziy Osiyo xududi doirasidan chiqib ketdi va jahonshumul axamiyat kasb etmoqda. Uning salbiy oqibatlarini bugungi kunda iqlim sharoiti, biologik muvozanatning o‘zgarishida,aholi salomatligi va bo‘lg‘usi avlod genofondiga ta’sirida ko‘rish mumkin) Orol dengizining falokati Evropa uchun, sayyoramizning boshqa xududlari uchun qanday xatarli va kutilmagan oqibatlarni yuzaga keltirishi mumkinligiga kishini ishontirish yoki buni isbotlab o‘tirishning xojati yo‘q, deb o‘ylayman. Ushbu muammoga befarqlik qanday natijalarga olib kelishi barchaga ayon. Ekologik xavfsizlik sohasidagi xalqaro xamkorlikka ko‘mak berish, xalqaro tuzilmalar va donor davlatlarning moliyaviy mablag‘larini jalb etish maqsadida BMTning atrof - muhit bo‘yicha dasturi xuzurida Orol va Orol bo‘yi muammolari kengashini tuzishni taklif qilaman”- deb juda xayotiy fikrlar aytilgan edi. Darhaqiqat, yuqorida ta’kidlanganidek Prezident I. Karimov asarlarida, maqolalarida, nutqlarida nafaqat markaziy Osiyo mintaqasi ekologik muammolari, 53
balki dunyo axolisi xayotiga xavf – taxdid solib turgan global ekologik muammolar va ularning echimi keng qamrovda, ilmiy asosda isbotlab berildi. Ular turli xil ekologik muammolar va taxdidlarni bartaraf etishda qo‘l kelib dastur ul amal vazifasini bajarmoqda. Demak yuqoridagi fikrlardan kelib chiqqan xolda meni bitirayotgan malakaviy bitiruv ishim mavzusi va uning atrof muhitga ta’siri uncha katta bo‘lmasada, ammo atrof muhitni sog‘lomlashtirish maqsadida qo‘yidagi chora tadbirdarni kiritdim. Ya’ni elektr maydon saqlanish uchun maxsus himoya vositalarini tashkil etish o‘z vaqtida profilaktika ishlarini olib borish, bu atrof muhit muhofazasi bo‘yicha loyixamga kiritgan atrof muhitni va sog‘lomlashtirish xam ekologik ahamiyat kasb etadi. Energetika tizimi. Keyingi yillarda energetika jadal sur’atlar bilan rivojlanmoqda va yaqin kelajakda uning rivojlanish sur’atlarini yanada yuksaltirish nazarda tutilmoqda. Energiya resurslaridan foydalanish ortgan sari uning turlari ko‘payib bormoqda. Yadro yoqilg‘isining hissasi tez ortib bormoqda. Umuman dunyo bo‘yicha energiya resurslaridan foydalanish va ishlab chiqarish 2000 yilda 20 milliard tonna shartli yoqilg‘i miqdorigacha ortdi, bunda yadro yoqilg‘i umumiy yoqilg‘i balansining 1/5 qismini tashkil etadi. Quruqlikdagi organik yoqilg‘i konlari bilan bir qatorda dunyoning qurg‘oqchil iqlimli rayonlarida neft va gaz qazib chiqarish rivojlandi, shuningdek bitumli qum va slanetslardan, shamol, quyosh va boshqa bir qancha noodatiy energiya resurslaridan foydalanishga keng imkoniyatlar yaratilmoqda. Issiqlik elektr stansiyalari qazib chiqaradigan yoqilg‘ining taxminan uchdan bir qismini sarf etadi. Mazkur rayondagi atrof muhitga ham, biosferani umumiy holatiga ham katta zararli ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Hozirgi bosqichda energetika bilan atrof muhitning o‘zaro ta’siri muhim masala bo‘lib, ilmiy-texnikaviy tafakkurning asosi hisoblanadi va aloxida e’tibor berishni talab qiladi. Energetikaning rivojlanishi va turli tipdagi energetik qurilmalarning o‘zaro atrof-muhitdagi barcha komponentalari bilan ta’sirining elementar jarayonlari haqida ma’lumotlar turli xil o‘zaro ta’sirlarni baholash uchun xizmat qiladi. 54
Issiqlik elektr stansiyalari bo‘yicha mutaxassislar atrof-muhitni muhofaza qilishga doir ko‘riladigan chora-tadbirlarning muhimligi haqida umumiy tasavvurga ega bo‘libgina qolmay, balki asbob - uskunalarning to‘g‘ri tanlay olishlari, tashqariga chiqayotgan chiqindilarning miqdorini kamaytirishni hamda atrof-muhit holatini nazorat qila bilishlari kerak. Elektrostansiya mo‘rilaridan atmosferaga chiqadigan zaharli moddalar akademik V.I.Vernadskiy «Biosfera» deb atagan tirik tabiatning butun kompleksiga zararli ta’sir etadi. Biosferaga atmosferaning yer sirtidagi, tuproqning yuqorigi va suv manbalarining yuqori qatlamlari kiradi. Atmosfera hovasi ifloslanishining asosiy sabablaridan biri IESlardan chiqadigan chiqindilardan ular sanoat turlari bo‘yicha atmosferani ifloslanishini 27 foizini tashkil qiladi. IESlarning tutun gazlaridagi zaharli moddalar o‘simliklarga, hayvonot olamiga va odamlarga, shuningdek qurilish konstruksiyalari, bino va inshoatlarga zararli ta’sir etadi. Atmosferada SO2ning bo‘lishi o‘simliklarga juda tez ta’sir etadi. Atmosfera havosidagi SO2 miqdorining ignabargli daraxtlar holatiga ta’sirini tekshirish shuni ko‘rsatadiki, havoda oltingugurt oksidining 0,023 dan 0,032 mg/m3gacha bo‘lgan miqdori ignabargli daraxtlarda fotosintez va barglarning nafas olishi buzulib qarag‘ay ikki uch yil ichida qurib qolar ekan. Bundan tashqari oltingugurt oksidi atrofidagi boshqa o‘simliklarga va hayvonot olamiga ham salbiy ta’sir etadi. Organik yoqilg‘ilar tarkibida bo‘ladigan va issiqlik elektr stansiyalari(IES) joylashgan rayondagi atrof-muhitga katta ta’sir ko‘rsatadigan zaharli komponentlarning asosiylaridan oltingugurtdir. Yoqilg‘i yonganda tarkibidagi oltingugurtning deyarli hammasi tutun gazlardan SO2 va SO3 oksidlar holida bo‘ladi. Keyingi yillarda turli mamlakatlarda tutun gazlarni oltingugurtdan tozalashning umuman olganda 50dan ortiq turli xil usullari tavsiya etilgan. Qo‘yida hozirgi vaqtda sanoatda tatbiq etilgan va yana tatbiq etiladigan ayrim usullarning asosiy tasniflari keltiriladi. 55
Tutun gazlarni qo‘ldan tozalashning mavjud tizimlari qo‘yidagi asosiy tiplarga bo‘linadi: inersion filtrlar, gazlamali filtrlar, elektrofiltrlar. SHuningdek, Angren va Farg‘ona GRESlarida ham kul tutgich qurilmalari o‘rnatilgan bo‘lib hozirda ularning samaradorligi 85-88%ga etmoqda. Biroq bu boradagi ijodiy izlanishlarni davom ettirib Angren va Farg‘ona shaharlari stansiyalariga ishlatilganda samaradorligi 95-98%ga etadigan elektrofiltrlar qurilmalari o‘rnatishga kirishganlar. Bunday chora-tadbirlar elektrostansiyalardan chiqayotgan zararli chiqindilarning jiddiy kamayishiga olib keldi va atmosfera ham yaxshilanib boradi. Elektrlashtirish sanoatni joylashtirishga g‘oyat katta ta’sir ko‘rsatadi. bu ta’sir ikki xil yo‘nalishda bo‘ladi. Odatda elektr energiya katta masofaga uzatiladi. Bu esa mamlakatning uzoq regionlariga ham ishlab chiqarish kuchlarini rivojlanishiga bir xil yordam beradi. Elektr energetika sanoatini joylash-tirishni zikr qilgan holatlar va sanoat ishlab chiqarishni hududiy tashkil qilish qonuniyatlariga amal qiladi. Ushbu sanoatining joylashtirilishi va rivojlantirilishiga yoqilg‘i va gidroenergetika resurslari geografiyasi, ishlab chiqarishdagi va elektr energiya etkazib berishdagi texnika taraqqiyoti hamda energiya iste’mol qiluvchilarning joylashishi ta’sir ko‘rsatadi. O‘zbekistonda elektr energiya ishlab chiqarish va undan xalq xo‘jaligining turli xil tarmoqlarida foydalanishning o‘z tarixi bor. Toshkentda dastlab XX asrning boshlarida ikkita elektr stansiya qurilgan. 1913 yilda O‘zbekiston xududida umumiy quvvati 3 kvt. bo‘lgan 6 ta dizel elektr stansiya ishlagan, ularning yillik quvvati 3,3 mln.kvt. ga teng. O‘zbekistonda GESlar qurish ishlari 1926 yilda Tosh-kentda Bo‘zsuv GESini qurish bilan boshlanib ketdi. O‘sha davrda Bo‘zsuv GESi O‘rta Osiyoda birinchi va yirik energetika inshooti edi. Ikkinchi jaxon urushigacha Bo‘zsuv daryosida va Bo‘zsuv kanalida Qodiriya, Bo‘rjoy, Tovoqsoy va boshqa GESlar qurildi. Aslida mamlakatning elektr energiyasiga bo‘lgan ehtiyojini GESlarga tayanib qondirishning yo‘llari juda ko‘p. Birinchidan, GESlarda elektr energiyani ishlab chiqarish ekologiyani toza saqlaydi, ikkinchidan yoqilg‘i resurslarini tejaydi. 56
GESlar qurilishi natijasida vujudga kelgan suv omborlari esa yangi erlarni sug‘orishga imkon beradi. Mamlakat elektr energiya balansida suv resurslaridan foydalanish ham sezilarli darajada o‘sdi. Qattor daryolar hamda kanallarda suv omborlarning to‘honlarida yangi GESlar qurildi. Ular orasida respublikamizda eng yirik – Chorvoq GESini ko‘rsatish mumkin. Xozirgi vaqtda respublikamizda mavjud bo‘lgan elektrostansiyalarda o‘rnatilgan umumiy quvvat 11640 MVT ni tashkil etadi, shundan 85,3 %i issiqlik, 14,7 %i gidroelektr stansiyalariga to‘g‘ri keladi. Respublikamizda elektr energiyasi ishlab chiqarish 2000 yildagi 56,6 mln. kvt. dan 2002 yilga kelib 49,3 mlrd. kvt. soatga etdi. Respublikamizning qator regionlarida elektr energiyasi ishlab chiqarishning ko‘payishi va natijada energetika sanoatining rivojlanishi uning xalq xo‘jaligidagi salohiyatini oshirib yubordi. Ayni paytda energetika tizimlarini birlashtirish xalq xo‘jaligida elektr ta’minoti sifati va barqarorligini tubdan yaxshiladi, gidroresurslar va yoqilg‘idan oqilona foydalanish imkoniyatlarini yaratdi. Endilikda mamlakatda 9 ta energetika tizimi mavjud bo‘lib, ular O‘zbekistonni MODning barcha davlatlari bilan bog‘laydi. O‘zbekiston energetika sanoatining istiqbollari katta. Yaqin kelajakda bu yerda quvvati eng yuqori bo‘lgan Tolli-marjon GRESi, Qoraqalpog‘iston va Xiva GRESlari va boshqa bir qancha gidravlik elektr stansiyalari quriladi. Xozirgi vaqtda mamlakatimizda yiliga 50 mlrd. KVts. elektr energiyasi ishlab chiqarilmoqda. 57
Yüklə 265,94 Kb. Dostları ilə paylaş:
|