Əsərlər Ana dilinin tədrisi metodikası
Ağarəhim Əsərlər
Yüklə 3,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ağarəhim Əsərlər
- 6. Yazı üçün hazırlıq işləri
- 7. Yazı prosesində yaranan psixoloji cəhətlər
- 8. Hüsnxət təliminin yolları
- 2. Takt yolu.
Ağarəhim Əsərlər
36 ba ilə düzür, heca və səslərə ayırır, hər səsi heca, hecaları isə söz içərisində birləşdirirlər. Qalan uşaqlar isə həmin sözün üzünü köçü- rürlər. Təsadüfı materialların seçilməsinə yol verilməməlidir. Əlifba təliminin sonlarında şagirdlər təbii olaraq, qoşa samitli (səkkiz,
Savad təlimi dövründə əvvəllər yalnız hecalar, tək-tək sadə sözlər müəllimin diqtəsinə əsasən yazılırsa, ilin sonunda məktəblilər “Tu- tu tutdu”, “Aslan oxudu”, “Süsən gəldi” kimi cümlələri yazmağı bacarmalıdırlar. Beləliklə, savad təliminin sonunda 15-20 sözdən ibarət imla yazdırmaq mümkün olur.
Əlifba təlimi dövründən etibarən şagirdlər ikicızıq, seyrək mail xətləri olan dəftərdən və diyircəkli qələmdən istifadə edirlər. İlk gündən onlara qələm və dəftərdən düzgün istifadə etmək bacarıqla- rı aşılanmalıdır. “Qələmi üç barmaqla tutmaq lazımdır‖. Belə ki, şagird qələmi orta və baş barmaqla tutmalıdır, şəhadət barmağı isə cizgiləri (ştrixləri) qaydaya salmaq, hərfin elementlərini təzyiqlə yazmaq üçün yuxarıda durmalıdır, qələmin sol yanında azca üst tərəfıni isə şəhadət barmağı ilə tutmalıdır. ...Şagird yazarkən “qələmi boş tutmalı və onu kağız üzərində bərk sıxmamalıdır‖ 1 . Yazıya hazırlıq prosesində gigiyenik qaydaların gözlənilməsi müəllimin diqqət mərkəzində olmalıdır. Əks halda, şagirdlərdə müxtəlif (onurğanın əyilməsi, gözün gör- mə qabiliyyətinin zəifləməsi və s.) xəstəliklər yarana bilər. Gigiyenik tələblər hansılardır? 1) Partanın uşağın boyuna uy- ğunluğu; 2) İşığın sol tərəfdən düşməsi, dəftərin sağ tərəfə 65 dərə- cəlik bucaq altında qoyulması, qolun və biləyin sərbəst fəaliyyət
1 A.Abdullayev, Y.Kərimov. İbtidai siniflərdə ana dilinin tədrisi metodikası. Bakı, ―Maarif‖, 1968, səh.68. Ağarəhim Əsərlər
37 göstərməsi; 3) Yazı prosesində şagirdin ayağının (pəncəsinin) par- tanın altında yerləşdirilmiş dayanacağa möhkəm birləşdirilməsi; 4) Gözlə dəftər arasında məsafənin 25-30 sm saxlanılması və s. Yazını uzun sürən prosesə çevirmək olmaz. Əks təqdirdə uşaq- larda yorğunluq yaranır, yazıda müxtəlif xarakterli nöqsanlar mey- dana çıxır. I sinifdə gigiyenik tələblər şagirdlərə çatdırılır, sonrakı siniflərdə isə yeri gəldikcə xatırladır.
Yeni təlimə başlayan uşaq üçün yazı sirli bir aləmdir. Bu zehni və hərəki proses olmaqla şagirdlərdən möhkəm və dəqiq əl hərəkət- ləri tələb edir. Buna baxmayaraq, onlarda yazı vərdişləri dərsdən- dərsə tədricən yaranır. Başqa sözlə, əl yazısı işarələrinin təsviri kimi gərgin prosesin avtomatlaşmış prosesə çevrilməsi başlanır. Məlumdur ki, yeni yazmağa başlayan uşaq üçün pedaqoji-psi- xoloji tələblər həddən artıq çoxdur. O, bu tələblərin hamısını eyni vaxtda tətbiq etməyi bacarmır. Belə vəziyyətdə o, daxili psixoloji gərginlik keçirir. Bu gərginliyi üç mərhələyə ayırmaq olar: a) hərfin elementlərinin öyrədilməsi; b) şagirdin şüurunda hərfin düzgün ob- razının yaradılması; v) yazı mərhələsi. Birinci, şagirdin bütün diqqəti hərfin elementlərinin ayrılmasına yönəlir, sonra isə texniki və qrafik qaydaların gözlənilməsinə, dəf- tərin qoyuluşuna, qələmin tutulmasına və s. cəlb olunur. İkinci, hər- fin elementlərinin düzgün yazılmasıdır. Bu prosesdə şagird hərfi elementlərə ayırır, onun quruluşunu, digər elementlərdən onun fər- qini müəyyənləşdirir. Sonra hərəki fəaliyyətə atılır. Bu mərhələlər- də məktəblini həm hərfin texniki və qrafik cəhətləri, həm də sözün semantikası düşündürür. O, tədricən əldə etdiyi bilikləri praktikaya şüurlu tətbiq edir. Şüurlu fəaliyyət onu avtomatlaşmış yazıya gəti- rib çıxarır. Yazının mərhələləri əsasən əlifba təlimi dövrünü əhatə etsə də, o bəzən hüsnxət məşğələlərində də özünü büruzə verir. II-IV sinif- lərdə hüsnxət məsələsinə xüsusi saatlar ayrılsa da, əlifba təlimi və
Ağarəhim Əsərlər
38 əlifbadan sonrakı dövrdə hərflərin kolliqrafik cəhətdən düzgün ya- zılışına xüsusi əhəmiyyət verirlər. Təcrübə göstərir ki, yazı təlimində bir sıra tələblərə əməl olun- malıdır. Belə ki: a) yazı təlimində sistem və ardıcıllığın gözlənilmə- si; b) sadədən mürəkkəbə prinsipinin gözlənilməsi; c) nümunəvi yazıların üzünün köçürülməsi (xüsusilə müəllimin xəttinin hüsnxət tələblərinə cavab verməsi); ç) müəllimin şagirdlərin yazısını diq- qətlə izləməsi və yol verilən nöqsanlara qarşı müntəzəm mübarizəsi və s.
Hüsnxət təlimi prosesində müəllim I sinif şagirdlərinin fıziopsi- xoloji imkanlarını nəzərə almaqla rəngarəng yollardan istifadə et- məlidir: 1. Genetik yol. Bu yazı təlimi asandan çətinə, sadə hərflərin və eləcə də sözlərin yazılışından, mürəkkəb, çətin (çox elementli) hərflərin və ya sözlərin yazılmasına aparan yoldur, Genetik yoldan necə gəldi istifadə etmək olmaz. Bu işə I sinifdə şagirdlər yazmağı bacardıqdan (əlifba təlimindən) sonra başlamaq lazımdır.
say altında yazmağa həvəsləndirir. Bəs bu iş necə aparılmalıdır? Müəllim eyni zamanda eyni şeyi yazmağı şagirdlərə tapşırır. Mək- təblilərin hamısında sürət eyni deyil, ona görə də müəllim bu işi şa- girdlərin səviyyəsindən asılı olaraq müxtəlif variantlarda apara bi- lər: məsələn, savad təlimi dövründə müəllim “bir”, “iki” deyir, məktəblilər hərfin elementlərini, savad təlimindən sonrakı dövrdə bütövlükdə hərfı, II-IV siniflərdə isə bütöv sözü yazmalıdırlar. Belə olduqda təlim prosesi maraq doğurur. Takt altında şagirdlərin yazı sürəti bərabərləşir. Beləliklə, onlar tədricən taktla, say altında rabitəli yazı vərdişlə- rinə yiyələnirlər. İndi də yazı təlimi ilə əlaqədar iki dərsin bəzi epizodlarına diq- qət yetirək. Yüklə 3,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|