Fəlsəfə nədir? Fəlsəfə dünyagörüşü kimi. Fəlsəfənin predmeti. Fəlsəfi biliyin strukturu

Pifaqor və pifaqorçular. M.ö. VI əsrdə “Böyük Yunanıstamda” yaranmış və Antik fəlsəfənin sonuna qədər müxtəlif məktəblər şəklində mövcud olmuş təlimlərdən biri də pifaqorçuluqdur. Bu təlimin banisi Samoslu Pifaqor İoniyanın Samos adasında anadan olmuş, lakin Polikrat tiraniyasına etiraz olaraq vətəni tərk edərək uzun müddət səyahətdə, o cümlədən Misirdə olmuş, müxtəlif təlimlərə yiyələnmişdir. Böyük Yunanıstana qayıdaraq burada öz məktəbini yaratmışdır.
Pifaqorçulara görə, kosmos və şeylər sadəcə materiya və maddə deyil, həm də mütənasiblik və ədədi münasibətlərə tabe olan müəyyən strukturlu maddədir. Pifaqor iddia edir ki, hər şey ədəddir. Yəni əksliklər cütünü təşkil edən kəmiyyətlərin zəkalı birləşməsidir: hüdud və hüdudsuz, tək və cüt, təkcə və çoxlu, sağ və sol, qadın və kişi, işıq və qaranlıq, xeyir və şər və s. “Hüdud” –qanunauyğunluğu, kamilliyi, formalığı, nizam və kosmosu, “hüdudsuz” –nizamsızlığı, formasızlığı, yarımçıqlıq, qeyri-kamillik və boşluğu bildirir. “Hüdud” ideyasının həndəsi ifadəsi kürə, cəbri ifadəsi isə vahiddir. Ona görə də, kosmos vahid və sferik olub sərhədsiz boş məkanda yerləşir.
Pifaqorçuların əsas prinsiplərindən biri də, metempsixoz hadisəsidir. Onlara görə can (ruh) ölümsüzdür və “kabusdur”, yəni yarımtanrı mənşəyə malik olub ölümsüz mövcudluqdur. Can (ruh) ya Tanrılar arasında bəxtiyar həyat sürür, ya da metempsixoz halında mövcuddur. Metempsixoz canın (ruh) bir bədəndən digərinə keçməsini bildirir. Pifaqorçulara görə, can bitki və heyvanların bədəninə keçir və orada öz “həyatını” davam etdirir. Can bədəndə sanki qəbirdə olduğu kimi mövcuddur, oraya öz günahlarına görə düşür. Əgər can üç bədəndə mövcud olub heç bir pis əməl tutmasa, onda o, sakitlik və əbədi bəxtiyarlığa çatır.
Eley məktəbi. Eley məktəbi “Böyük Yunanıstanın” Eley şəhərində yaranıb. Onun ən görkəmli nümayəndələri: Ksenofan, Parmenid, Zenon.
Ksenofan. Fəlsəfəni şərqdən qərbə daşıyan Ksenofan(m.ö.570- 470) İoniyanın Kolofon şəhərində dünyaya gəlmiş, iyirmi beş yaşında doğma şəhəri tərk etmişdir.
Ksenofan insanları Allahları özlərinə bənzər təsvir etmələri qənaətinə gəlir. Çünki, müxtəlif xalqların Allahları onların milli –antropoloji cizgilərini əks etdirir: “Həbəşlər Allahlarını qara və fındıqburun, frakiyalılar isə kürən və mavigözlü təsvir edirlər”. Deməli: “Əgər öküzlər, şirlər, (atlar) da əllərə malik olub insanlar kimi şəkil çəkə, heykəl təraş edə bilsəydilər, atlar-atlara, öküzlər isə öküzlərə bənzər Allahlarını təsvir edə, heykəllərini yaradardılar”. Ksenofanın dini təliminin mahiyyətini belə ifadə etmək olar: Allahdan başqa heç nə yoxdur, Allah və varlıq eynidir. Bu “Allah -Kainat” maddi cisim olub hər yerdə bircinsdir, bütün mövcudluğu ilə görür, eşidir və fikirləşir. Formaca kürəvaridir və nəfəs almır, lakin canlıdır və şüura malikdir. Ksenofanda təkcə Allahların insan surəti və onlar haqqında Homer və Hesiodun ləyaqətsiz hekayələri hiddət doğurmur, o, həm də hesab edir ki, onların çoxluğu Allah haqqında daha xalis anlayışla uyuşmur. O, deyir ki, yaxşısı təkcə olmaqdır: “Allahların heç biri digərinin hökmranlığı altında ola bilməz”.
Dövrünün fəlsəfi ənənələrinə rəğmən Ksenofan aşkar şəkildə ilkbaşlanğıc probleminin həllinə cəhd göstərməmişdir. Lakin onun “Zira, hər şey torpaqdandır və torpaqda da ölür” müddəası sonrakı dövrdə tədqiqatçılar Ksenofanda torpağın ilkbaşlanğıc olması fikirlərinə rəvac vermişdir. Digər tərəfdən Ksenofanın başqa bir fraqmentdə bu fikri söyləyir: “Doğulan və cücərən hər nə varsa hamısı sudur” və “Zira, hamımız torpaq və sudan doğulmuşuq”. Beləliklə, ilkbaşlanğıc anlayışı Ksenofana aid edilərsə: onun üçün ilkbaşlanğıc torpaq və sudur.