Ы. Ц
НСИЙЙЯТИН МОДЕЛИ
13
O yazır: ―ĠĢarələnəndən baĢqa, bunu iĢarənin mənası da
adlandırırlar, iĢarə ilə (ad, söz birləĢməsi, yazılı iĢarə) bağlı bir Ģey
də var ki, mən bunu iĢarənin anlamı adlandırardım (Sinn des
Zeichens). Həmin anlamda təmsil olunanın
(əşya, predmet və
hadisənin – F.V.) növü ifadə olunur‖.
4
Dilçilik elmində iĢarənin təbiəti və məziyyəti haqqında ilk
mükəmməl fikir söyləyən, Ģübhəsiz F.de Sössür (1857-1913)
olmuĢdur. O dilin iĢarələr sistemi olduğunu xüsusi vurğulayır və
dilçiliyi semiologiyanın tərkib hissəsi
kimi götürməyi israr edirdi
5
.
F.de Sössür bununla bağlı yazırdı: ―Dil (langue) təsəvvürlər
ifadə edən, bununla da yazı, lal-karların əlifbası, simvolik rituallar,
nəzakət formaları, hərbi siqnallar və s.-lə müqayisə edilə bilən
iĢarələr sistemidir. Ancaq o, bu sistemlərin ən vacibidir. Sosial
həyat çərçivəsində iĢarələrin həyatını öyrənən belə bir elm təsəvvür
etmək olar; bu, sosial psixologiyanın, bununla da ümumi
psixologiyanın bir hissəsini təĢkil edir; biz onu semiologiya
(yunanca sêmeîon‖ – iĢarə) adlandıracağıq. O, bizə iĢarələrin nədən
ibarət olduğunu və hansı qanunların onları idarə etməsini
öyrətməlidir. Hələ mövcud olmadığı üçün onun nə olacağını
söyləmək qeyri-mümkündür. Ancaq onun mövcud olmağa haqqı
tanınmalıdır. Onun yeri əvvəlcədən məlumdur. Dilçilik bu ümumi
elmin yalnız bir hissəsidir, semiologiyanın aĢkar edəcəyi qanunlar
dilçiliyə tətbiq edilə biləcək və bu axırıncı
(dilçilik – F.V.) beləliklə
insan münasibətləri içərisində çox konkret bir sahəyə aid olacaqdır.
Psixoloqun iĢi semiologiyanıın yerini müəyyənləĢdirməkdir.;
dilçinin vəzifəsi isə dilin (langue) nə ilə semioloji təsisatlar
içərisində xüsusi bir sistem olmasını göstərməkdir…dilçiliyə biz ilk
dəfə elmlər arasında xüsusi yer tapa biliriksə, bu yalnız ona görə
mümkündür ki, biz onu semiologiyaya aid edirik‖.
6
F.de Sössürün mühazirələrində siqnansın dilin iĢarələr
sistemində yeri, dilçiliyin ümumi elmlərə münasibəti və dil
iĢarələrinin bir sıra spesifik xüsusiyyətləri öz əksini tapmıĢdır:
ikitərəflilik (signifiant – iĢarələyən və signifie – iĢarələnən),
ixtiyarilik (arbitrerlik), diskretlilik (bölünməzlik), iĢarənin dəyəri