G. A. Shahmurova yosh fiziologiy as I

Sinf taxtalariga qo4yiladigan giglyenik talablar
Sinflardagi taxtalar asosan ikki xilgi devorga o ‘matilgan taxtalar va 
k o ‘chma taxtalarga bo‘linadi. Taxtadagi yozuv hammaga ko 4rinishi uchun 
oxirigi qatordagi partalarga yoki stollarga nisbatan oraliq ko‘pi bilan 8-
9 m bo4lishi kerak. Bunday masofada sinf taxtasiga yozilganlarni o 4quvchi 
yaxshi k o ‘radi.
Sinf taxtalarining yuzasi yaltiramaydigan, silliq, jigar rang yoki to 4q 
yashil tusdagi linoleum, renin, yo bo‘lmasa plastmassadan tayyorlanadi. 
Taxtaning pastki cheti partalar balandligidan sal yuqorirok (poldan 
hisoblanganda 85-95 sm balandlikda) b o 4lishi kerak. Yaxshi k o 4rinib 
turadigan bo'lishi uchun taxtalar tepasiga qo'shimcha chiroq o ‘rnatish 
ham mumkin.
Jismoniy tarbiya darslariga qo‘yilgan gigiyenik talablar
M aktabdagi jism oniy tarbiyani to ‘g ‘ri tashkil etish o ‘sayotgan 
organizm ga h ar tom onlam a ijobiy t a ’sir k o 'rsa ta d ig a n xilm a-xil 
vositalardan foydalanishni ko'zda tutadi. Bundan o'quvchilarning yoshga 
aloqador anatomik-fiziologik xususiyatlarini, salomatligi va jismoniy 
tayyorgarlik darajasini hisobga olish muhim ahamiyatga ega.
M ehnat va jismoniy m ashqlar deyilganda birinchi galda jismoniy 
rivojlanish m aqsadida qo 'llaniladigan har xil shakldagi h arak atlar 
tu sh u n ilad i. 
H a ra k a t fao llig in in g chek lan ishi gipokineziya 
«gipodinamiya»ga olib keladi, bunda harakat apparati, degativ nerv 
sistemasi, qon aylanishi va boshqalardan o ‘zgarishlar foyda qiladigan 
umumiy morfologik va funksional yetishmovchiliklar ro'y beradi. Ayni 
vaqtda aqliy va jismoniy mehnat qobilyati pasayib, odam tez charchab 
qoladi, organizmning tashqi muhitning zararli ta ’sirotlariga qarshiliga 
susayib ketadi, bu keyinchalilc yurak tomir va asab sistemasi, nafas va 
hazm a ’zolarida kasalliklar paydo bo‘lishiga olib kelishi mumkin.
Agar taraqqiyoti m unosabati bilan gipokineziyaning oldini olish 
m asalasi ayniqsa dolzarb b o 'lib qoldi. Jism oniy tarb iy a va sport
275
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

harakatsizlik o ‘rinini to'ldirish vositasi bo‘lib xizmat qiladi. Bu o'rinda 
O 'zbekiston Respublikasi Oliy kengashining «Jismoniy tarbiyani va 
sportni taraqqiy ettirish», to ‘g 4risida 14/1-1992-yilda chiqargan qarori 
muhim ahamiyatga ega.
Jismoniy mashqlar butun organizmga o ‘ziga xos ijobiy ta ’sir ko'rsatib, 
tash q i m uh itn in g tu rli no qu lay o m illariga, m asalan , b aro m e trik
bosimining o ‘zgarib turishi, kislorod yetishmovchiligi, b a ’zi zaharli 
moddalar va yuqumli kasalliklarga chidamligini oshiradi.
0 ‘quvchilarning mehnati asosan aqliy mehnat hisoblanganligidan 
jismoniy mashqlarning asabiy-ruhiy zo‘riqishlarini bartaraf etishini hisobga 
olish kerak. Aqliy ishni jismoniy ish bilan navbatlashtirib olib borish 
natijasida charchagan hujayralarning energetik sarfi o 4rni tez to ‘ladi.
Jismoniy tarbiyada maktab shifokori yetakehi o 4rin tutadi, u maktab 
o ‘quvchilarini tibbiy tekshiruvdan о 4 tkazadi, jismoniy tarbiya o'qituvchisi 
va ota-onalar bilan bamaslahat ishlaydi.
O'quvchilarni tibbiy guruhlarga taqsimlash joriy o ‘quv yilining oxiri, 
yangi o'quv yilining boshiga kelib tugallanishi kerak. 0 ‘quv yili boshida 
endi taqsimlab chiqilgan guruhlarga qo‘shimcha tuzatishlar kiritiladi, 
xolos. Tibbiy tekshiruvning natijalari va jismoniy tayyorgarlik to'g'risidagi 
m a’lumotlarga qarab o'quvchilar tibbiy nuqtai nazardan asosiy, tayyorlov 
va maxsus guruhlarga bo‘linadi.
Asosiy guruhlarga sog‘ligidan deyarli o'zgarishlar bo‘lmagan Jismoniy 
tayyorgarligi yaxshi bo'lgan, ya’ni yugurish, sakrash, tirmashib chiqish 
va b osh q alard an o 'rta c h a va yuqori k o 'rsa tk ic h larg a erishadigan 
o ‘quvchilar kiritiladi. Bu guruh o ‘quvchilari jismoniy tarbiyaga doir to ‘la 
dastur talablarini bajaradi, sport bilan shug'ullanib, har xil jismoniy 
tarbiya tadbirlarida ishtirok etadi, bolalar, o ‘smirlar sport maktabiga 
kirishga yoki keyinchalik turli musobaqalarda qatnashishga aloqador sport 
mashqlari bilan shug‘ullanishga tayyor bo'ladi.
Tayyorlov guruh a ’zolari salomatligida arzimas o ‘zgarishlar bo‘lgan 
jismoniy rivojlanish va jismoniy tayyorgarlik jihatidan orqada qolgan 
o ‘quvchilardan iborat bo ‘ladi. Bu guruhga kiradigan o'quvchilar sport 
mashqlari va musobaqalarga qo'yilmaydi. Jismoniy tarbiya me’yorlarini 
topshirish ular uchun shart emas. Snaryadlarda bajariladigan mashqlar, 
yugurish, sakrash cheklanadi. Bir qadar zo'riqishni talab qiladigan 
mashqlar o'quvchilarga og'irlik qiladi. Ularga m aktab mashg‘ulotlari 
orasidagi tanaffuslarda va darslardan tashqari vaqtda o ‘ynaladigan
276
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

serharakat o 4yinlar va umumiy jismoniy tayyorgarlik seksiyalaridagi 
boshqa qo 4shimcha mashg4ulotlar tavsiya etilmaydi.