G’. U. Siddiqov, F. A. Majidova Flavonoidlarni >G’. U. Siddiqov, F. A. Majidova



Yüklə 282 Kb.
səhifə4/20
tarix19.12.2023
ölçüsü282 Kb.
#153532
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   20
G’. U. Siddiqov, F. A. Majidova Flavonoidlarni-www.hozir.org

UL’TRABINAFSHA SPEKTROSKOPIYA 

Ul’trabinafsha (UB) soha ko’rinuvchan nurlardan boshlanib, qisqa to’lqin 


uzunligidagi rentgen nurlari (50 nm) sohasigacha davom etadi. Organik moddalar
UB va ko’rinuvchan nurlarni
yutishi natijasida elektronlar (valent bog’ini hosil qilishda ishtirok etuvchi 

elektronlar) biriktiruvchi orbitadan bo’shashgan orbitalarga – o’tadi. Molekulaning


ushbu holati qo’zg’algan holat deyiladi. elektronlar yadroga tortilib turganligi 
sababli, ularni g’alayonlashtirish uchun ko’proq miqdorda energiya talab qilinada.
UB nurlarni hosil qiluvchi elektromagnit nurlarning to’lqin uzunligi 120-180 nm 
tashkil etada. Organik birikmalar UB sohada nurlarni yutish qobiliyatiga ega. UB
soha ikki qismga bo’linadi – to’lqin uzunligi 190 nm dan kam bo’lgan soha (uzoq 
yoki vakuum UB soha deyiladi) va yaqin UB soha - 200 nm dan yuqori bo’lgan
soha. Uzoq UB sohadagi moddalarning yutilishini o’rganish murakkab uskunalarni 
talab qiladi. Avvalo bu sohada havo tarkibidagi kislorod va azot UB nurlarni
yutadi. Shuning uchun, ushbu sohada ishlaydigan asboblar vakuum qurilmaga ega 
bo’lishi kerak. Bu xildagi asboblar murakkabligi tufayli laboratoriya
mashg’ulotlarida kam ishlatiladi. Yaqin UB soha - o’lchash uchun ancha 
qulayliklarga ega bo’lgan, amalda ko’p tarqalgan usullardan hisoblanadi. Bu
sohada kvarts shaffoflik xususiyatiga ega bo’lganligi uchun undan prizmalar va 


o’lchash idishchalarini tayyorlanada. Tekshirish uchun kerak bo’ladagan modda


miqdori 0,1 mg ni tashkil 
etadi. Shu afzalliklari tufayli UB - spektroskopiya kimyoviy moddalarning
tuzilishini o’rganishda ishlatiladigan fizikaviy tadqiqot usullarining eng ko’p 
tarqalgan turini tashkil etadi.
Atom va molekuladagi elektronlar juda aniq energiyaga ega bo’lgan 
orbitalarni egallaydi. Atom orbitalarning energiyalari kvant sonlarining yig’indisi
bilan ifodalanadi. Molekula orbitallari atom orbitallarining chiziqli to’plami deb 
qaralishi mumkin. Bu to’plam elektronlarining spini antiparallel yo’nalishga ega
bo’lgan bog’lovchi orbital /normal holat/ va elektron spinlari parallel yo’nalishga 
ega bo’lgan bo’shashgan orbitadan /qo’zg’algan holat/ tashkil topgan. Organik
molekulalar 

va

bog’larni hosil qiluvchi elektronlar hamda tarkibida 
juftlashmagan elektronlar tutgan geteroatomlardan /p – elektronlar/ tashkil topadi.
Molekulalarda qo’zg’algan holatda ro’y beradigan elektron o’tishlarni quyidagicha 
Energiyasi yuqori kvant
*



o’tish uchun zarurdir, ya’ni oddiy bog’larni 

qo’zg’algan holatga keltirish uchun yorug’lik kvantining to’lqin uzunligi kichik


bo’lishi kerak.

*





n
,
*





o’tishlarini sodir qilish uchun kerakli energiya kam 


miqdorda talab qilinadi. n - holatdagi elektronlarning energiyasi

- holatdagidan 


ham yuqoridir va ularni qo’zg’atish uchun eng kam miqdorda energiya sarf
qilinmog’i kerak. Bu holdagi o’tishlar yaqin UB sohada sodir bo’lganligi uchun 
amaliy ishlarda katta ahamiyatga egadir.
Molekula tarkibidagi UB sohadagi elektromagnit nurlarni tanlab yutadigan 
guruhlarga xromoforlar deyiladi. Xromoforlarga tarkibida qo’sh bog’ yoki
geteroatom tutgan moddalar misol bo’ladi. Xromofor guruhlar organik modda 
tarkibida har xil holatda joylashishi mumkin, lekin xromoforning UB sohada
o’tishi oddiy molekulalarda yoki tuzilishi jihatdan murakkab bo’lgan 
molekulalarda ham amalda bir-biriga yaqin bo’lgan to’lqin uzunliklarida
elektromagnit nurlarini yutadi. Xromofor guruhlarning har xil kimyoviy 
ta’sirlashuviga qarab UB sohada hosil qiladigan yutish maksimumlari o’zgarishi
mumkin. Yutish maksimumining to’lqin uzunligi uzun sohaga siljishi bataxrom 
siljish deyiladi, qisqa sohaga siljishi esa gipsoxrom siljish deb ataladi.
Ayrim xromoforlarning UB sohada yutilishi 3-jadvalda keltirilgan. 

3-jadval 




Alohida joylashgan ayrim xramoforlarning UB sohada yutilishi


Xromofor guruh 


nm

mak
,

mak

O’tishlar


Erituvchi
Etilon CH
2
=CH

2
165 


15000
*





Gaz
193 


10000

RCH=CH
2

177


RCH=CH –trans 
180

-sis


183

Atsetilen HC≡CH 


173
6000

*




Gaz


Karbonil (CH


3
)

2
C=O

190
1900

*




n-Geksan 

280

15
*



n

CH
3


CH=O
290

16
*

n


Geptan
Karboksil CH
3
COOH

204
60

*

n

Azometin >C=N (atsetoksim) 


190
5000

*



Suv


Nitril –C=N(atsetonitril)



<160
-

-
Azo –N=N=(azometan) 


347
45

*

n



Dioksan
Nitrozo –N-O


300

100
Efir


(nitrozobutan)


665

20

Nitrat –ONO
2
(etilnitrat) 

270
12

*

n

Dioksan
Nitro –NO


2
(nitrometan) 

271
19

*

n

Spirt


Nitrit –O–N=O
218 x 5

1120
*





Petroleyniy


(amilnitrat) 
346 x 5
(keng)

*

n



efir


Sul’foksid >S=O
(Tsiklogeksilmetil - ul’foksid) 
210
1500

Spirt


Sul’fon >SO
2
(dimetilsul’fon) 

180
-



-



Yüklə 282 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   20




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə