13
Zümrüd baharı
Qışı qızıldan
Elə bil torpaq
Günəşə təndir
Bura Vətəndir.
T.Mütəllibov uşaq şeirlərinin mövzusunu həyatımızın müxtəlif sahələrindən almışdır.
Göründüyü kimi, bu şeirdə uşaqların vacib arzuları, ictimai faydalı işlərə həvəsi, ölkəmizə
bəslədikləri məhəbbəti onun təbii sərvəti yaşıllıq və gözəlliklərini qorumaq eşqi ifadə olunmuşdur.
“Kəpəz necə də gözəldir”, “Qızıl torpaq kimi” şeirləri öz bədii dəyəri silqəti ilə seçilir.
Aydındır ki, uşaqlarda saf nəcib duyğular oyatmaqda ətraf mühit haqqında onların biliklərini
zənginləşdirmək təbiət gözəlliklərini öyrətmək fikirləri əhəmiyyətli və misilsizdir. Təbiətin
yaratdığı can verdiyi güllər çiçəklər kiçik yaşlı uşaqlara tanışdır, onlarda bu aləmə maraq oyatmağa
çalışmışdır.
Şairin “Qızılgülün nağılı” şeiri müasir mövzuda qələmə alınsada burada folklor motivləri
açıq şəkildə özünü biruzə verir. Gözəl ətrə malik olan qızılgülün poetik təsviri şairin qələmində
daha təravətli və ətri ilə təsvir olunur.
“Qızılgülün nağılı” şeirindən bu parçaya diqqət edək.
Güllər dəstəbə-dəstə,
Güllər ləçəkbələçək...
Sanki dilə gəlirlər:
-Görəsən kim dərəcək?
Elə bil düşüb Vüqar
Qızılgül dənizinə
Zümrüd kollar toxumu
Əllərinə, dizinə.
Ətirlənib bu yerin
Dağı, daşı, meşəsi...
Elə bil təbiətin
Sınıb ətir şüşəsi
Bu şeirdə təbiətin ecazkar gözəlliyi sonsuz məhəbbətlə tərənnüm olunur.
Şairin yaradıcılığında uşaqların sirli dünyasının poetik təsviri daha geniş yer tutur. Bu
şeirlərdə yenicə dünya gerçəkliyini dərk etmək istəyində olan, bəzən isə bu gerçəkliyi özü bildiyi
kimi başa düşən və bu haqda fikir söyləyən qəhrəmanlara rast gəlirik. Bunlardan “Anam işdən
gələcək”, “Çinarə qorxmur daha”, “Gülşən şəkərsən” müxtəlif xarakterə və anlam səviyyəsinə
malik olan uşaqların həyatından bəhs olunur. “Anamın sözləri” şeirində və bir uşağın başqa bir
yerdən çiçəklər yığılıb anasına verməsi və bu işin yanlış olduğu uşağa başa salınır (7, səh. 89).
Bu şeirdə əsasən uşağın tutduğu mövcud ədəb qaydalarına əməl etməməsi, ananın haqlı iradı
uşağı düşünməyə bir də belə səhvə yol verməyə səsləyir.
Tofiq Mütəllibov kiçik yaşlılar üçün bir sıra maraqlı poemalar yazmışdır. “Ceyhun”,
“Arzusu dağdan uca”, “Yaxşılığa yamanlıq”, “Tez yudu əl-üzünü”, “Sədrəddin” poemalarında şair
müxtəlif uşaq obrazları yaratmışdır.
Milli qəhrəman, jurnalist Salatın Əsgərovanın oğlu Ceyhuna həsr etdiyi eyni Ceyhun adlı
poemada anasını vaxtsız itirmiş uşağın anasız keçirdiyi günləri, duyğu və hisslərini poetik misralara
təsvir etmişdir. Salatının qəhrəmanlıq səlnaməsi övlad üçün fəxr duyulacaq bir hissdir. Ceyhunun
gələcək həyatını nikbin notla tamamlayır.
Şairin “Sədrəddin” adlı poeması fədakar bir məktəblinin göstərdiyi qəhrəmanlığa həsr
edilmişdir. Daşqın zamanı suda boğulan uşağı xilas edən Sədrəddin obrazı şairin qələminin qüdrəti
ilə daha canlı nəzərə çarpır. Öz həyatını təhlükədə qoyan bir bəşər övladını çaşmış, burulqanlı
qəzəbli çayın pəncəsindən xilas etməyə çalışan Sədrəddin göstərdiyi şücaət balaca oxucuları
düşündürür,
onu əzəmətli, qəhrəmanlığı həyat ideallarına sədaqəti üçün dərin iftixar hissi keçirirlər.
“Yaxşılığa yamanlıq” poeması hind nağılı əsasında qələmə almışdır. Bu əsərdə əsasən
yaxşılıqla yamanlıq qarşılaşdırılaraq müdafiə edilir. Hətta belə bir mövzuya “Kəlilə və Dimnə
”əsərində də rast gəlirik.
“Kəlilə və Dimnə” əsərində ovçu və ilandır, “Yaxşılığa yamanlıq” əsərində isə qoca ilə
pələng göstərilir. Ovçuların əlindən canını qurtarıb qocaya dil tökərək un kisəsinə girib gizlənən
pələng qorxu qurtardıqdan sonra kisədən çıxıb yırtıcılıq xüsusiyyətindəki xislətinə sadiq qalır.
14
Qocanı bu çətinlikdən bir tülkü azad edir. bu da kiçik yaşlı uşaqların yaxşılıq və pislik kimi
xüsusiyyəti təhlil etmək və düzgün nəticə çıxarmaq fikrinə gətirir.
Tofiq Mütəllibovun “Arzusu dağdan uca” poemasında əsasən üç uşaq haqqında danışılır
onların xarakterik xüsusiyyətləri göstərilir. Zirvəyə qalxmaq üçünündə arzusudur. Lakin biri daha
inamlıdır. O İlqardır. Səhər və Xankişidə cəhd etsələrdə qorxaqlıqları, inamsızlıqları onları yüksəyə
qalxmaq arzularına qalib gəlir. Lakin İlqar onları arxada qoyaraq yüksək zirvəni fəth edir. Bu da
kiçik yaşlı uşaqlarda özünə inam artırır qorxmaz və şücaətli olmağa səsləyir.
“Tez yudu əl-üzünü” poemasında Tofiq Mütəllibov tənbəl və pinti uşaqlardan bəhs edir.
Qorxmaz sudan qorxur deyə əl-üzünü yumur. Bu uşağın pintiliyini göstərməklə müəllif əsasən
məsələni daha qabarıq şəkildə yəni təmizliyin insan üçün necə önəmli olduğunu söyləyir. Tofiq
Mütəllibovun həm şeir, həm poema həm də dramaturji yaradıcılığı Azərbaycan uşaq ədəbiyyatının
inkişafında özünəməxsus yerlərdən birini tutur. Poetik və obrazlıq baxımından yüksəkdə dayanan
şairin yaradıcılıq ustalığı sənətkarlıq məharəti onun əsərlərinin uzun ömürlülüyünə zəmanət verir.
ƏDƏBİYYAT
1.
Hacıyev A. Azərbaycan uşaq ədəbiyyatı tarixi. Bakı, 2004
2.
Xəlil Z. Uşaq ədəbiyyatı (rus dilində). Moskva, 1987
3.
Namazov Q. Azərbaycan uşaq ədəbiyyatı Ali məktəb üçün dərslik. Bakı, Bakı universiteti
nəşriyyatı, 2007
4.
Vurğun S. Böyük sənət uğrunda. Bakı, 1970
5.
Yusifoğlu R. Ömrün işqlı xatirəsi. Ədəbiyyatı qəzeti 28 oktyabr 2011-ci il
6.
Yusifoğlu R., uşaq ədəbiyyatı, Bakı, 2006
7.
Zahid Xəlil, Fuzuli Ələsgərli. Uşaq ədəbiyyatı Ali və otra ixtisas məktəbləri üçün dərslik.
ADPU-nun nəşriyyatı, 2007, səh. 490
РЕЗЮМЕ
Назакят Исмаилова
Идейно –художественная характеристка детских
произведений Тофига Муталлибова
В этой статье Т.Муталлибова были изучены и проанализированы произведения
Т.Муталлибова, написанные для детей . Творчество Т.Муталлибова, начавился с поэзии,
богата и незабываема. Он поэт произведения koторого дети читают с удовольствием и
очень любят Т.Муталлибов испытал свое перо и в поезии и в драматургии и, добился
успемных результатов. Он также привлекает внимание своими преводами из литературы
других народов.
Творчество Т.Муталлибова привлекало и ряд композиторов и на его стихи были
сочинeны десятки песни. Основная тема его приятных стиховмир природы.
Творчество Т.Муталлибова и в поезии, и в поэме, также в драматургии занимает одно из
особых мест в разивитии Азербайджанской детской литературы.
ABSTRACT
Nazakat Ismayilova
Tofiq Mutalibov children's works ideological and artistic features
It works by examining the scientific article written Tofiq Mutalibov
children were analyzed.
The poetry is rich in poetry as well as the creative mind of starting Tofiq Mutalibov
rest. Children
gladly read and loved poets. He tried to pen in the field of poetry and drama, has achieved
successful results. He is also the artistic interpretation of the nations of the world literature attracts
attention.
Since it is in the interest of a number of art Tofiq Mutalibov
composers wrote songs for
dozens of poems. The main theme of his poetry lies in the heart of the realm of nature.
Tofiq Mutalibov the poem, and the poem, drama and children's literature in the development of
creativity is one of a kind.
НДУ-нун Елми Шурасынын 23 sentyabr 2016-cı ил тарихли
гярары иля чапа тювсийя олунмушдур (протокол № 01).
Məqaləni çapa təqdim etdi:
Filologiya üzrə elmlər doktoru,
professor H.Həşimli