258
Ermenileri T
emsilciliğini oluşturmamız için yardımcı olacaklarını
umuyoruz.
ARAM,
ANDRANİK, Arşak DARBİNYAN.
BELGE 8
GARF. Fon 102. Sayı 247(1917). Dosya 168. Sayfa 38, 38
arkası, 39, 39 arkası.
Ermeni bir derginin, Ermenilerin savaştaki davranışlarını
eleştirmesi.
Tiflis
İl Jandarma İdare
Amiri
Gizli
Özel
Bölüm
21.01.1917
№ 140
Polis Dairesi Özel Bölümüne,
14 sayılı 25.10.1916 tarihli Paris’te yayınlanan Ermenice
Ardzagayak Parizi (Paris Öyküsü) gazetesinde çıkan ve bu savaştaki
Ermenilerin davranışlarını eleştiren başlıksız makalenin tercümesini
aşağıda vermekten şeref duyarım.
Albay Pastryulin.
25.10.1916 tarihli № 14 sayılı iki haftada bir yayınlanan
Ardzagayak Parizi (Paris Öyküsü) Dergisi.
Dergi, bu savaştaki Ermenilerin davranışlarını ve bundan
kaynaklanan tabiatları eleştirerek şunu yazıyor:
“Birincisi, siyaset adamları olarak kendimizi göstermedik.
Tutumumuzu belli etmedik. Kendimize bir şey garanti etmedik. Neden
ve hangi amaçla soru sormadan savaş sahnesine çıktık. Amacımıza bizi
ulaştırabilecek çareleri düşünmeden savaş sahnesine çıktık. Tarihi,
uluslararası sosyal-ekonomik ilişkilerin sebepleri ve sonuçlarını
unuturken savaş sahnesine çıktık.
Kendimizi kandırarak savaşa katıldık. Gönüllü hareketimizin
kurucuları ve yöneticileri bize, eğer Rus askerlere bizim gönüllüler ile
259
yardım edersek, Kafkasya Yüksek Yönetiminin onlara özerk
Ermenistan’ı vaadettiğini söylediler.
Aynı baylar, bizi inandırdılar ki, gönüllü askerimizi Türk
ordusuna verirsek Jön Türkiye
32
onlara bağımsız Ermenistan’ı
sağlayacak.
Ermeniler,
Ruslara güvenip Türklere ret cevabı verdiler ve Rus
tarafına geçtiler.
Bu bir yalan. Mutlak yalandır.
Ne Rus Hükümeti ne de Kafkasya Yüksek Yönetimi Ermenilere
özerk Ermenistan’ı vaadetmedi. Petrograd Telgraf Ajansı, Kafkasya
Valiliği, Vorontsov-Daşkov’un “Ermeni Hayransever Valiliği” adına
bunu
resmî olarak yalanladı.
Jön Türk Hükümeti de bağımsız Ermenistan’ı vaadetmemiş,
Hükümet adına İstanbul Telgraf Ajansı bunu kanıtlamıştır.
Van
’da Ermeniler, Türk Hükümeti’nden şehrin savunulması için
kim bilir ne vaatlerle silah aldılar. Diğer taraftan Rus silahlarıyla
donatılmış Ermeni gönüllüler, Türkiye’ye karşı savaşı sürdürmek için
Ermenistan’a gittiler. Van Ermenileri ise, aldıkları silahı Türkiye’ye
karşı kullandılar.
Ermenilerin bir kısmı veya daha doğrusu şimdiki (asrî) gönüllü
harekâtın başkanları, bir taraftan yardım vaadederek Kafkasya Ordu
Karargâhıyla görüşmeler yaptılar, diğer taraftan Jön Türk Komitesi ile
öpüştüler.
33
Daha çok [örnek] verebilirim, ancak şimdilik suskunluk
tedbirdendir.
Aynı baylar, Van halkının Kafkasya’ya giderlerse orada her
şeyin (herkesin) onlara konukseverlik göstermek için hazır olduğunu
temin ettiler; oysa Kafkasya’da binlerce Vanlı açlıktan, hastalıktan ve
soğuktan öldü.
Aynı baylar, çok şey vaadettiler, lakin hiçbir sözlerini
tutmadılar.
32
Asıl Belgede Jön Türkiye olarak geçmektedir. – (Ç.N.)
33
Asıl Belgede kullanılan cümle öyledir. – (Ç.N.)
260
Bu bir yalan değil mi? Bizi tanıyanların karşısında bize leke
süren yalanlardır.
Vasakuni.
Aynı derginin 15. sayısında yazı kurulu şaşırtıcı bir bilgi verdi:
“Pertograd Kongresi’nde Grigor Çalhuşan, Rus Hükümeti’nin özerk
Ermenistan
’ı vaadettiği söylentisini, Piskopos Mesrop, Samson
Arutyunov ve Aleksandr Hatisov
’un Ermenileri coşturmak için
uydurduklarını söyledi”.
BELGE 9
GARF. Fon 102. Sayı 216 (1916). Dosya 1479. Sayfa 3, 4, 4 arkası,
5, 5 arkası, 6.
Ermeni birlik
leri hakkındaki Simon GRUZİNYAN’ın gizli
mektubu.
Tiflis
İl Jandarma İdare Amiri
Çok gizli
07.01.1916
Polis İdaresi 6. Bölümü Müdürü’ne,
15 Ocak Tarihli, 144 sayılı notuma ek olarak, adı geçen notta
Semevon (Simon) GRUZİNYAN’ın (takma adı “Vratsyan”)
mektubunun kopyasını Siz Ekselansları’na burada eklemekten şeref
duyarım. Askerî sansür tarafından el konulmuş mektuptan, birliklerin
Ermenistan’da gelecekteki ordunun kadrosunun oluşturulması için
kullanılacağı açıklanıyor.
Albay Pastryulin (imza).
“Mr. Darpinian. P.O. Bof. 2690, Boston, Mass. U.S. America” adresli
zarfa “Ermeni Birlikleri Yürütücü Komitesi” yazılı kâğıtta Ermeni
mektubu eklidir.
20.12.1915. Erivan.
Sevgililerim,
Buradaki durumu size ayrıntılarıyla anlattığım son mektubu
Kondakçyan’ın vasıtasıyla size gönderdim. Bunun dışında, size ayrıntılı
anlatacak olan AGAVART’a sözlü olarak aktardım. Bundan sonra
burada pek değişiklik yok. Biz yine gönüllüler ve mültecilerin