4
səltənətə ölən insanların ruhları köçürmüĢ. Aidin ayaqları altında oturmuĢ üçbaĢlı
köpək hamını yeraltı səltənətə buraxır, lakin heç kimi oradan qayıtmağa
qoymurmuĢ.
Akademiya
— qədim yunan əsatirinin qəhrəmanı Akademikin adındandır. Alim
Platonun məktəbinə verilən ad. Sonradan bu ad yüksək elmi təĢkilata verilmiĢdir.
Akın
— Qazaxıstanda və Mərkəzi Asiyada xalq nəğməkarı.
Akropol
(yunanca) — "yuxarı Ģəhər" təpənin üzərində yerləĢir, Ģah sarayı və adlı-
sanlı adamların evləri burada ucalırdı.
Aqora
— Afinanın ən izdihamlı və səs-küylü yeri, bazar meydanı.
Aqrar
— 1) torpaq sahibliyinə, torpaqdan istifadəyə aidiyyəti bildirir; 2) kənd
təsərrüfatı istehsalının sənayedən üstün olmasını səciyyələndirir.
Aqrar çevriliĢ
— təsərrüfatında muzdlu əməyin kütləvi Ģəkildə tətbiqi nəticəsində
kapitalist münasibətlərinin bərqərar olması.
Alanlar
— Kuban ətrafında yaĢayan tayfalar.
Alagöz yaylaqları
— oğuzlar Göyçə gölü ilə Arpa çayı arasındakı dağları "Alagöz
yaylaqları" adlandırırdılar. Hazırda Ermənistan ərazisində olan bu ərazinin adını
erməni daĢnakları saxtakarcasına dəyiĢərək "Vardenis" adlandırmıĢlar.
Ali baĢ komandan
— müharibə zamanı, bəzən isə dinc Ģəraitdə ən yüksək hərbi
vəzifə. Ġlk dəfə 1914-cü ildə Rusiyada təsis edilmiĢdir. Bir sıra ölkədə
konstitusiyaya uyğun olaraq Ali baĢ komandan prezident (ABġ, Fransa,
Azərbaycan), kansler (AFR) və b. icra edir.
Alkald
— Latın Amerikasındakı müstəmləkələrdə Ģəhər Ģurasının sədri.
Alternativ
(latınca) — "ikisindən biri", iki imkandan birini seçmək zərurəti.
Amfiteatr
— 1) Qədim Romada qladiator döyüĢləri üçün tikilən müasir sirklərə
oxĢar tikililər; 2) müasir teatrın tamaĢa zalında parterdən müəyyən hündürlükdə
yerləĢən və pillə-pillə qalxan oturacaq yerləri.
Amfora
(yunanca) — Attikada zeytun yağı və Ģərab saxlamaq üçün istifadə olunan
ikiqulplu dar boğazlı qab.
Amil
— ərəblər dövründə mülki iĢlərə baxan Ģəxs.
Amildar
— Moğol imperatorluğu dövründə hərbi xidmət müqabilində Ģərti torpaq
sahibliyinə malik olan sərkərdə.
Anadolu
— hərfi mənası Ģərq. Kiçik Asiyanın qədim adı. Hazırda Türkiyənin
Asiya hissəsi Anadolu adlanır.
Anayasa
(türkcə) — əsas qanun, konstitusiya deməkdir. Türkiyə Cümhuriyyətinin
konstitusiyası belə adlanır.
Antanta
(fransızca) — razılıq, saziĢ deməkdir. Ġngiltərə, Fransa və Rusiyanın
yaratdıqları blok ("Üçlər saziĢi"). Bu blok "Üçlər ittifaqına" (bax: Üçlər ittifaqı)
qarĢı yaradılmıĢdı. Birinci Dünya müharibəsi "Üçlər ittifaqı" ilə "Antanta" bloku
və onun müttəfiqləri arasında baĢ vermiĢdir.
Antik
(latınca) — "qədim" deməkdir.
Antik mədəniyyət
— qədim yunanların və romalıların mədəniyyəti.
5
Antisemitizm
— Almaniya nasistlərinin yəhudilərə qarĢı tətbiq etdikləri milli və
dini ayrı-seçkiliyin ifrat forması.
Antropologiya
— insan haqqında elm. "Antropos" — insan, "loqos" öyrənirəm —
sözündəndir.
AnĢlaq
(almanca) — afiĢa, elan. Teatr, kino, sirk tamaĢalarına, konsertə və s.
biletlərin satılıb qurtardığını bildirən elan.
AnĢlyüs
(almanca) — almanlar yaĢayan ərazilərin dinc yolla Almaniyaya
birləĢdirilməsi siyasəti.
Anubis
— qədim Misirdə ölüm allahı.
Aparteid
—
(ayrı yaşamaq) CAR
(Cənubi Afrika Respublikası) hakim dairələrinin
yerli Afrika əhalisinə, "rənglilərə" və Asiyadan köçüb gələnlərə qarĢı apardıqları
sərt irqi ayrı-seçkilik siyasəti.
Apollon
— qədim yunan və Roma dinlərində iĢıq və incəsənət allahı.
Arabesk
— kəsiĢən xətlərdən yaranmıĢ mürəkkəb və yaraĢıqlı naxıĢlar. Ġslam
memarlığında geniĢ istifadə olunmuĢdur.
Arbalet
— qundaqlı yay, ox. Orta əsrlərdə istifadə edilmiĢdir.
Arena
— Amfiteatrın mərkəzində qum tökülmüĢ meydança.
Ares
— qədim yunanlarda müharibə allahı.
Arxeologiya
(yunanca) — insanların həyatını maddi mənbələr əsasında öyrənən
elm, "arxaos" — qədim, "loqos" — elm deməkdir.
Arxeoloq
— arxeologiya ilə məĢğul olan, qazıntı iĢləri aparıb maddi mənbəni
öyrənən alim.
Arxont
(yunanca) — Afinanı idarə etmək üçün ağsaqqallar Ģurası tərəfindən
seçilmiĢ vəzifəli Ģəxs.
Aristokrat
(yunanca) — qədim Attikada adlı-sanlı adam.
Aristokratiya
(yunanca) — "yaxĢıların hakimiyyəti" deməkdir. Qədim zamanlarda
adlı-sanlı yunanlar öz idarə üsullarını bu cür adlandırırdılar.
Armada
(ispanca) — böyük donanma deməkdir. Ġspanlar öz donanmalarını belə
adlandırırdılar.
ArĢın
(türkcə) — metrik ölçü sistemi qəbul olunanadək Rusiya, Əfqanıstan, Ġran,
Türkiyə, Bolqarıstan və s. ölkələrdə iĢlədilən uzunluq ölçüsü. Azərbaycanda
təxminən 75 sm götürülürdü.
"Aslanlar yuvası" və "qan Ģəhəri"
— Assuriya (Aşşur) imperiyasının paytaxtı
Nineviyanı belə adlandırırdılar.
Atanarix sədləri
— indiki Moldova ərazisində hunların hücumlarının qarĢısını
almaq üçün tikilən sədlər.
Ateizm
(yunanca) — inkar Ģəkilçisi, teos-allah, hərfi mənası allahsızlıq. Hər cür
dini və dini təsəvvürləri inkar edən baxıĢlar sistemi.
Atlantida
— rəvayətə görə Atlantik okeanında Cəbəlüttariq boğazından qərbdə
atlantlar tayfasının yaĢadığı böyük ada. Güman edilir ki, Atlantidanın torpaqları
məhsuldar, əhalisi qüdrətli və mədəni olmuĢdur. Atlantida güclü zəlzələ