1
AZЯRBAYCAN RESPUBLИKASI TЯHSИL NAZИRLИYИ
AZЯRBAYCAN DÖVLЯT ИQTИSAD UNИVERSИTETИ
MAGИSTRАТУРА MЯRKЯZИ
HÜSEYNZADƏ FƏRRUX YASƏF
(MAGИSTRANTIN A.S.A.)
“ZƏRGƏRLİK MƏMULATLANIN EKSPERTİZASI VƏ ONUN
TƏKMİLLƏŞDİRİLMƏSİ”mövzusunda
MAGИSTR DИSSERTASИYASI
Иstiqamяtin шifri vя adы
İİ 060401 Dünya iqtisadiyyatı
Иxtisasыn шifri vя adы
Gömrük ekspertizası
Elmi rяhbяr
Magistr proqramыnыn rяhbяri
(A.S.A., elmi dяrяcя vя elmi ad)
A.S.A., elmi dяrяcя vя elmi ad)
Dos.N.T.Quliyeva ___ _и.е.н.М.М.Асланова___________
Kafedra mцdiri___________ __prof.A.Ş.Şəkərəliyev________________
(A.S.A., elmi dяrяcя вя elmi ad)
BAKI - 2016
2
MÜNDƏRİCAT
GİRİŞ
ФЯСИЛ 1.ЕКСПЕРТИЗАНЫН АПАРЫЛМАСЫ ГАЙДАЛАРЫ
1.1. Малларын арашдырылмасы цчцн истифадя оlунан методлар və
zərgərlik məmulatlarının təsnifati və çeşidi
1.2. Зярэярлик малларынын və qiymətli metalların dəyərinin müəyyən
edilməsi
ФЯСИЛ 2. ZƏRGƏRLIK MƏMULATLARININ АРАШДЫРЫЛМАСЫ
VƏ EKSPERTIZASI
2.1. Zərgərlik məmulatlarinin ekspertizasi
2.2. Зярэярлик малларынын ekspertizasında ekspert fəaliyyəti
ФЯСИЛ 3. ЗЯРЭЯРЛИК МАЛЛАРЫНЫН ЕКСПЕРТИЗАСЫNIN
TƏKMILLƏŞDIRILMƏSI
3.1. Zərgərlik məmulatlarının ekspertizasında orqanoleptik və laboratoriya
üsullarından istifadənin təkmilləşsirilməsi
3.2.Зярэярлик малларынын ямтяяшцнаслыг експертизасы və təcrübi
yoxlanılmaga metodları
NƏTİCƏ
ƏDƏBİYYAT SİYAHISI
3
G İ R İ Ş
Mövzunun aktuallığı: İnsanlarm bədii zövqlərinin formalaşmasmda
zərgərlik malları həlledici rol oynayır. Zərgərlik malları dekorativ-tətbiqi incəsə-
nətin əsas növbrindən biri sayıhr.
Tətbiqi incəsənət zərgərlik mallarınm hazırlanmasmda nəinki əhali-nin
qiymətli bəzək əşyalarma olan təbbaünm ödənilməsinə, eyni zaman-da əhalinin
estetik zövqünün formalaşmasma da kömək göstərir. Zər-gərlik incəsənəti şərq
ölkəbrində çox qədimlərdən məlum olmuşdur.
Son illərdə bazar iqtisadiyyatı şəraitində respublikamızda zər-gərlik
mallarınm satışı xeyli artmışdır. Bunlarm bir bissəsi respub-likamızdan, bir hissəsi
isə yaxın və uzaq xarici ölkəbrdən daxil olur. Məhz buna görə də istehlak bazarma
saxtalaşdırılmış, standartlarm tələbinə cavab verməyən zərgərlik mallarınm daxil
olmasmın qarşısım almaq məqsədib bu qrup mallarm ekspertizasmm aparılması
olduqca aktual problemlərdən sayılır.
Zərgərlik malları istehsalmda istifadə olıman qiymətli, yarım-qiymətli rəngli
daşlar və qiymətli metallar haqqmda 200-ə yaxm müxtəlif həcmli əsərlər nəşr
edilməsinə baxmayaraq, zərgərlik mallannm ekspertizasına aid Azərbaycan dilində
dərslik və elmi əsərbr, demək olar ki, yazılmamışdır. Məhz bu baxımdan zərgərlik
mallarmm eks-pertizasma həsr olunmuş iri həcmli bu dərslikdə hazır zərgərlik
mallarımn təsnifatı, çeşidi, keyfıyyəti, ekspertizası ib yanaşı bu malla-rm
istehsalmda istifadə olunan qiymətli, yarımqiymətli rəngli daşla-rm, qızıl, gümüş,
platin və digər metallarm xassəbrindən də geniş bəhs olımmuşdur. Zərgərlik
mallarmı ekspert kimi qiymətbndirərkən onlarm istehsalmda istifadə olıman daş və
qiymətli metallarm xassə-brini dərindən bilmək baxıımndan bu yazılmış dərsliyin
dəyəri böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Qiymətli daşlar və metallar haqqmda yazılı məlumatlar 8-10 min il bundan
əvvəl daşüstü yazılarda, son 2-5 min ildə isə başqa yazı formalarmda, xüsusən mixi
xətti və heroqliflərdə verilmişdir.
Zərgərlik incəsənətində ən böyük dönüş XIX əsrdə yaradılmışdır. XIX əsrin
ikinci yarısmda və XX əsrin əwolbrindo Faberje fabrikinin məmulatları xüsusi
4
olaraq seçilməyə başlamışdır. Bu fabrik 1848-ci üdə Sankt-Peterburq şəhərində
tikilib istifadəyə verilmişdir.
Zərgərlik malları istehsalı XX əsrin 20-ci ilbrindən başlayaraq pərakəndə
vəziyyətdən iri həcmli sənaye istehsalma кесэгэк müstəqil zərgərlik sənayesi
yaradılmağa başlanmışdır.
Son ilbr ərzində zərgərlik malları istehsalmda xeyli dönüş baş vermişdir. Beb
ki, digər istehsal sahəbrində olduğu kimi, bu qrup mallar istehsalmda lazer
şüasmdan istifadə olunmağa başlanmış, so-balarda məmulatlarm mexaniki qaydada
lehimlənməsinə nail olımmuş, məmulat istehsalmda almaz cilalanması tətbiq
edilmiş, elektro-kimyəvi cilalama və pafdaxlama üsullarmdan və s. istifadə
olunmağa başlanmışdır.
Bütün bunlar zərgərlik mallarınm istehsalmm artırılmasma, çeşidinin
genişbndirilməsinə və nəticə etibarib dekorativ incəsənətin elementbrinin milli
ornament və ştrixbrin mallarda daha çox əks etdirilməsinə imkan yaradır.
Qədim şərq ölkəbrində yaşanuş zərgərlik ustaları böyük məha-rətb təbiətdə
rast gəbn qiymətli əivan daşlan emaletmo imkanlarma malik olmuşdur. Xüsusilə
Şamaxı, Şəki şəhərbrinin qiymətli metallar-dan hazırlanan 'zərgərlik malları xüsusi
rəğbət qazanmış və sonradan bu incəsənət növü bütün Azərbaycan rayonlarmda
özünə şöhrət qazanmışdır.
Azərbaycanda keyfiyyətin idarəedilməsinin ümumi dövlət sistemlərinin
yaradılması iləəlaqədar olan bütün məsələlər bu gün aktuallıq kəsb etməkdədir.
Başa düşmək lazımdır ki, keyfiyyət böyük miqdarda yeni sərmayələr tələb etmir və
sərmayələr keyfiyyətə təminat olmadan itirilmiş pullardir.
Keyfiyyət elmi-texniki tərəqqinin obyektiv nəticəsi olduğundan, elmi-texniki
tərəqqinin inkişafı iləəlaqədar olaraq onu nəzəri baxımdan istənilən qədər
yüksəltmək, yaxşılaşdırmaq olar.Malların keyfiyyəti, yararlıq xassələrinin
məcmusu onların istismarı və istehlakı zamanıözünü büruzə verir, yəni ehtiyatların
istifadə prosesində itkisi və malların tam sərfi zamanında, bir sözlə, işləmə, istehsal
prosesi, istifadə və istehlak anlarında bu xarakteristikalar aşkar olunur.