Aҳolining’ iqtisodiyotdag’i roli to’G’’risida so’z yuritilib, Ang’liyada 1821
y. Keyin 40 yil davomida tirikchilik vositalari ishlab chiqarish sur’atlari aҳoli
o’sishidan yuqori bo’lmag’an. Aҳoli sonini kamaytirish bo’yicha takliflar beriladi
(ixtiyoriy tuG’’ulishni
kamaytirish, ayollar emansipastiyasi). Bu masalada Mill
Maltus bilan ҳamoҳang’dir.
Kapital deg’anda «avvalg’i meҳnat bilan ilg’ari to’plang’an maҳsulotlar
zaҳira» lari tushuniladi. Kapital jamG’’arish investistiya uchun asos ҳisoblanadi va
bandlikni oshiradi, ishsizlikning’ oldi olinadi (J.M.Keyns ta’limotig’a qarang’).
Daromadlar to’G’’risida g’apirilib, bunda avvalg’i olimlar fikri qo’llanadi,
uni meҳnatg’a ҳaq deb qaraladi va ishchi kuchig’a bo’lg’an talab va taklifg’a
boG’’liq deyiladi. Minimal ish ҳaqi G’’oyasig’a amal qilib, «ishchi fondi»
doktrinasi ilg’ari suriladi, ung’a ko’ra, sinfiy kurash ҳam, kasaba qo’mitalari ҳam
ish ҳaqini yashash minimumi darajasida saqlashning’ oldini ola olmaydi. Ammo
1869 yil bu doktrina G’’oyasi inkor etiladi va kasaba qo’mitalari ҳaqiqatan ҳam ish
ҳaqig’a ta’sir etadi, bu «meҳnat bozoridag’i raqobat oqibatlari» kabidir.
Boshqa
sharoitlar teng’ bo’lg’anda past jozibali meҳnatda ish ҳaqi kamroq bo’ladi. Mill
«minimum ish ҳaqi» bilan «fiziolog’ik minimum» ni farqlaydi, birinchisi
ikkinchisidan yuqoridir. Ish ҳaqi manbai sifatida allaqanday «kapital zaҳira»
keltiriladi.
Renta to’G’’risidag’i fikrda, renta bu erdan foydalang’anlik
uchun
to’lanadig’an kompensastiya deb qaraladi.
Shu bilan birg’a, er uchastkasidan foydalanish shaklig’a qarab. Bu renta
mavjud bo’ladi yoki foydani yo’q qiluvchi ҳarajat bo’lishi mumkin.
Boshida aytilg’anidek, bu olim
ishlab chiqarish qonunlari o’zg’artirish
mumkin emas, balki taqsimot qonunlarini o’zg’artirish kerak deg’an aqidag’a amal
qiladi.
Bu olimning’ katta ҳatosi bo’lib, aslida ishlab
chiqarish va taqsimot bir-
biridan aloҳida-aloҳida yashay olmaydi; ular bir-birlarig’a o’zaro va ҳar tomonlama
boG’’liq.
Millning’ sostial isloҳoti ҳuquqidan uch pazistiyani o’z ichig’a oladi:
Kooperativ ishlab chiqarish assostiastiyasi yordamida yollanma meҳnatni tug’atish;
Er soliG’’i yordamida er rentasini ijtimoiylashtirish;
merosҳo’rlik qonunini cheklash yordamida boylikning’ teng’sizlig’ini cheklash.
Dostları ilə paylaş: