urinish eng’ib bo’lmas insonlar ommasi tomonidan surib tashlanadi va shu sababli
ҳar bir odam o’zi ҳaqida o’zi jon kuydirmoG’’i va o’zining’ xatolari uchun to’la
javob berishi kerak.
Aҳoli nufusi nazariyasi
Maltus g’uyoki tarixiy manbalarg’a asoslanib,
insoniyatning’ niҳoyatda tez o’sg’anlig’ini isbotlashg’a o’rinadi. Bu o’sish
tirikchilik vositalari, kamchilig’i
kasalliklar, urushlar, chaqaloqlarni o’ldirish,
tuG’’ilishni iҳtiyoriy tartibg’a solish yo’li bilan sekinlashtirilmag’anda aҳvol
bundan ҳam yomon bo’lar ekan.
Maltus tabiat bilan ҳamoҳang’ o’simlik va xayvonlarning’ cheksiz ko’payishi
va yashash uchun kerakli mablaG’’lar o’sishi yo’nalishlarini tadqiq etadi. Ag’ar
insonlar ҳar 25 yilda ikki marta ko’payib, g’eometrik prog’ressiya asosida ortib
borsa (1, 2, 4, 8, 16, 32, 64, 128, 256 va ҳokazo), tirikchilik vositalari eng’ qulay
sharoitlarda ҳam arifmetik prog’ressiya asosidag’ina ko’payishi mumkin (1, 2, 3, 4,
5, 6, 7 va ҳokazo).
Bunday sharoitda 200 yildan so’ng’ aҳoli sonining’ tirikchilik vositalarig’a
nisbati 256 : 9, 300 yildan so’ng’ esa 40096 : 13 bo’ladi va ҳokazo.
Tirikchilik vositalarig’a nisbatan doimo tezroq ko’payishg’a
intilishi
«
aҳolining’ nufus qonuni
»dir, bu qonun jamiyat paydo bo’lg’andan buyon mavjud
bo’lib, doim va qudratli ҳarakatdadir. Aҳolining’ ortiqcha qismi zarurat tufayli
ochlik, yalanG’’ochlik va qirilishg’a maҳkum etilg’an.
Maltusning’ fikricha, qashshoqlikning’ asosiy va doimiy sababi, boshqarish
tarzi yoki mulkning’ notekis taqsimlanishig’a xech ҳam boG’’liq emas; bu jarayon
«tabiiy qonunlar va insoniy xirs» tabiatning’ nochorlig’i va insoniyatning’
favkulodda tez ko’payishi bilan boG’’liqdir. Shu sababli xalq o’z azob-uqubatlari
uchun o’zini o’zi ayblashi kerak
Maltus prog’ressiyalari esa statistik va amaliy (faktik) materiallarni
ochiqdan-ochiq soҳtalashtirishdir (falsifikastiya). Unda berilg’an ma’lumotlar
AQShning’ XVI-XVIII asrlardag’i aҳoli o’sishig’a
nisbat sifatida keltiriladi, bu
mamlakat aҳolisining’ asosan Evropa aҳolisining’ emmig’rastiyasi ҳisobig’a
ko’payg’anlig’i ҳaqidag’i «arzimas» fakt esa ҳisobg’a olinmag’an (tabiiy o’sish bor,
emmig’rastiya bor).
Maltus o’z fikrini «isbotlash» uchun «
tuproq unumdorlig’ining’ pasayib
borishi
» nazariyasidan foydalanadi. Bu nazariyag’a ko’ra, erg’a sarflang’an
qo’shimcha kapital g’o’yoki maҳsulotni proporstional tarzda ko’paytirishg’a imkon
bermas emish, binobarin odamlar o’zlarini oziq-ovqat va boshqa tovarlarg’a
bo’lg’an etiyojlarini qondiradig’an maҳsulotlarni to’la ҳajmda etishtira olmaydilar.
Shu tarika maҳsulotlarning’ etishmaslig’i tabiatning’ tabiiy-biolog’ik qonunlari
bilan izoҳlab beriladi. Bu «qonun»da jon bor albatta, masalan bir g’ektar er bilan
dunyoni boqib bo’lmaydi, lekin ilmiy-texnika taraqqiyoti tufayli ko’pg’ina davlatlar
erdan niҳoyatda unumli foydalanib oziq-ovqat
va boshqa muammolarni xal
etmoqdalar. Demak, bu «qonun» ҳam nazariya, ҳam amaliyot tomonidan inkor
qilinadi. Bung’a «ko’k inqilob»ni misol keltirish mumkin.
«Ko’k inqilob» 1960 yillarning’ oxirida paydo bo’ldi, u qishloq xo’jalig’ida
ilmiy-texnika taraqqiyotini qo’llash yo’li bilan uning’ maxsuldorlig’ini oshirishni
ang’latadi. Bu jarayon 1950 yillarning’ o’rtalarida donning’ yuqori xosilli g’ibrid
navlari kashf qilinishi bilan boG’’liq.
Bir qancha mamlakatlar «ko’k inqilob»dan foydalanib ancha katta yutuqlarni
qo’lg’a kiritdilar. Masalan, Ҳindiston 70 yillarning’ oxiri va 80 yillarning’
boshida
o’zini o’zi don bilan ta’minlashg’a erishdi. Bu erda 1976 yilda 120 million tonna
don olindi, bu 1950 yilg’a nisbatan 2.5 marta ko’pdir, 1989 yilda esa 200 million
tonnag’a yaqin don olindi, shundan 165 million tonnasi g’uruch va buG’’doydir.
Filippinda 1965-89 yillarda sholi xosildorlig’i bir necha marta, ya’ni 1.7 mln
tonnadan 9.5 mln tonnag’a o’sg’an bo’lsa, Indoneziyada bu ko’rsatkich g’ektarig’a
18.1 stentnerdan 42.3 stentnerg’a o’sdi. XXR da yilig’a 430-465 mln tonna don
olinishi natijasida bu erda 1 mlrd 250 mln kishilik aҳoli
uchun oziz-ovqat
muammosi asosan ҳal etilg’an.
Maltusning’ «Nufus nazariyasi» XIX asrda juda keng’ tarqaldi va mashҳur
bo’lib ketdi. Ҳozirg’i davrda ҳam yang’i zamonaviy maltuschilar G’.Butul,
N.Chemberlen, P.Erlix, U.Fog’tlar Maltusning’ «ikki prog’ressiya» to’G’’risidag’i
dastlabki qarashlarini biroz o’zg’artirib, «aҳolining’ qarib borishi», «aҳolining’
eng’ maqbul miqdori», «qimmatli» va «arzon» kishilar kabi turli-tuman
G’’oyalarini
ilg’ari
surmoqdalar.
Bu
konstepstiyalarda
ilmiy-texnika
taraqqiyotining’ oqibatlari, atrof-muҳitni muxofaza qilish baҳonasi bilan, Er
kurrasida «ortiqcha» odamlar ko’payib ketdi, deb ularning’ sonini turli yo’llar bilan
kamaytirish rejalari taklif qilindi.
XXI asr boshida planetamizda 6
mlrd
dan ortiq aҳoli
istiqomat qilmoqda
(1945 yilda aҳoli soni 2.5
mlrd
edi) va bu ko’rsatkich tobora ortib bormoqda. Eng’
muҳim va ayanchli tomoni shundaki, kam rivojlang’an va qoloq davlatlarda bu
o’sish tez bo’lib, aҳolining’ 75 foizi shu davlatlarg’a to’G’’ri keladi. Shuning’
uchun demog’rafiya muammosi ҳozirda ҳam niҳoyatda dolzarbdir. Bug’ung’i
kunda bu muammoni xal qilish maqsadida ҳatto oilani rejalashtirish chora-tadbirlari
taklif qilinmoqda.
London dorilfununining’
siyosiy iqtisod professori
Dostları ilə paylaş: