Sutkalik ovqat ratsionini tuzish

SUTKALIK OVQAT RATSIONINI TUZISH

Nazariy tushuncha. Organizm o‟z hayot faoliyati uchun zarur energiyani ovqat tarkibidagi oqsil, yog‟ va uglevodlardan oladi. Bundan tashqari, ovqat energiya zapasini uzluksiz to‟ldirib turishi bilan birga organizm
to‟qimalarining tiklanishi va qayta qurilishi uchun zarur har xil moddalar bilan ta‟minlab turadi.
Ovqat ratsionini tuzish uchun ovqat mahsulotlari tarkibini, sifati va miqdorini aniq bilish zarur bo‟ladi. Ovqatlanishning fiziologik normalari odamning yoshi, jinsi, bo‟yi, vazni, u yashaydigan iqlim sharoiti, geografik joylashishi, shuningdek, bajaradigan ishining turiga qarab turli odamda turlicha bo‟ladi.
Sutkalik ovqat ratsioniga qo‟yiladigan talablar qo‟yidagicha: a) ovqat ratsionining kaloriyasi sutkalik energiya sarfini qoplashi zarur; b) ovqat etarli miqdorda uglevodlar, oqsillar va yog‟larga, shuningdek, vitaminlar, mineral tuzlar
ga boy bo‟lishi kerak; v) ovqatni iste‟mol qilish vaqti to‟g‟ri taqsimlangan bo‟lishi zarur. Bir kunda 3 marta: ertalab, tushda va kechqurun ovqatlanish oralig‟i 6-7 soatdan oshmasligi zarur. Sutkalik kaloriyaning 30% ni ertalab, 50% ni tushda, 20% ni kechqurun olish kerak; g) kattalarning kasb-kori, bolalarning yoshi, sportchilarning esa jismoniy ish xaraktera hisobga olinishi shart; d) iste‟mol qilingan ovqat hajmi to‟yganlik hissini yuzaga keltiradigan bo‟lsin; e) iste‟mol qilinadigan har galdagi ovqat tarkibiga kiradigan moddalar ratsional taqsimlangan bo‟lishi kerak: oqsil va yog‟larga boy ovqatlarni kunduzgi soatlarda, sutli va o‟simlik mahsulotlaridan tayyorlangan ovqatlarni kechqurun tanovul qilish tavsil etiladi.
Ishdan maqsad. Ovqat ratsionini tuzish printsiplari bilan tanishib chiqish.
Zarur jihozlar: ovqat mahsulotlarining ximiyaviy tarkibi va kaloriyasini ifodalaydigan jadvallar.
Ishni bajarish tartibi. Ovqat ratsionini tuzish uchun eng avval sutkalik energiya sarfi aniqlanadi. Buning uchun xronometriya bo‟yicha kun tartibi tuziladi. Har xil ishlarda sarflanadigan energiya sarfi jadvaldan topiladi. Jadvalda keltirilgan ko‟rsatkichlardan foydalanib, quyidagi sxema bo‟yicha kun tartibi tuzib chiqiladi:

Ish turi

Muddati (soat)

1 soatda 1kg vaznga sarflanadigan energiya

Butun ish davomida 1 kg vaznga sarflanadigan

		miqdori (kkal)	energiya miqdori (kkal)
1	2	3	4

Kun tartibi tuzib chiqilgandan keyin 3-grafada belgilangan soatlar qo‟shiladi, ular yig‟indisi 24 soat bo‟lishi kerak. 4-grafadagi raqamlar yig‟indisi bir kecha-kunduzda 1 kg vaznga sarflanadigan energiya miqdorini ifodalaydi. Organizm bir kecha-kunduzda sarflaydigan hamma energiyani aniqlash uchun 4- grafadagi raqamlar yig‟indisini gavda vazniga ko‟paytirish kerak, bunda sutkalik sof energiya sarfi kilokaloriyalarda ifodalanadi. Bu miqdorga organizm ovqat moddalarni o‟zlashtirish uchun sarflaydigan, ya‟ni ovqatning o‟ziga xos dinamik ta‟sirini qoplash uchun sarflanadigan energiya miqdori, sof energiya sarfining 7% qo‟shiladi va shu bilan bir kecha-kunduzda sarflanadigan energiya miqdori aniqlanadi.
Sutkalik energiya sarfi aniqlangandan keyin sutkalik ratsionda oqsillar, yog‟lar va uglevodlar qancha bo‟lishi kerakligi topiladi (9-jadval).

9. 
   jadval
   

Odam bir kecha-kunduzda sarflaydigan kaloriyasiga ko‟ra sutkalik ovat ratsionidagi oqsillar, yog‟lar va uglevodlar miqdori

Ovqatning	Sutkalik kaloriyasi (kkal)
	2500	2750	2900	3250	3750	3750	4200	4250
Oqsillar (g)	91	100	110	118	127	135	146	154
YOg‟lar (g)	81	89	97	105	113	121	128	135
Uglevodlar (g)	340	370	405	435	470	500	535	570

9. 
   jadval