Germaniyadagi tarixiy maktab Reja

kafedr-sotsializm
» (kafedradagi sotsializm) 
deb atalar edi. Ushbu dasturdagi boshlang'ich ta’limni majburiy kiritish, bolalar, 
o'smirlar va ayollar mehnatini davlat tomonidan tartibga solish, ishchilami kasallik 
va baxtsiz hodisalardan sug'urta qilish, qarilik va mehnat layoqatlarini yo'qotgan 
chog'ida nafaqa to'lash kabi islohotchilik g'oyalari sotsial-demokratlar orasida ham 

---

keng yoyildi. 
Germaniyada Luno Brentano ham asosiy nazariyotchilardan hisoblanib, «Yangi 
tarixiy maktab»ning liberal qanotiga boshchilik qildi. O'zining «Klassik siyosiy 
iqtisod» (1888), «Tarixda axloq-odob va xalq xo'jaligi»(1894) nomli asosiy asarlari 
bilan iqtisodiy fan taraqqiyotiga katta hissa qo'shdi. L.Brentano G.Shmoller kabi 
iqtisodiyotda axloq va huquq omillari belgilovchi rol o'ynaydi deb hisoblab, ishlab 
chiqarish va uning tabiiy va ijtimoiy jihatlariga e’tibor bermaydi. U ayirboshlash 
konsepsiyasining tarafdori bo'lib, realizatsiya va ayirboshlash sharo- itlarining 
o'zgarishi xo'jalik turmushida va ishlab chiqarish shakllarida belgilovchi ahamiyatga 
ega bo'ladi deb hisoblaydi. U o'zining liberal «ijtimoiy inoqlik» deb nomlangan 
islohotlar dasturida ingliz tred- yunionlari (kasaba uyushmalari) tajribalaridan keng 
foydalanishni taklif qiladi. Jumladan, kasaba uyushmalari fabrika qonunlari 
yordamida ishchilar o'rtaga tashlagan talablami qondirishda foydalanish bilan biiga 
uy-joy qurilishi va matlubot kooperatsiyalarida ham turli masalalami hal etishda 
keng foydalanishlari zarur deb hisoblaydi. 
Yangi tarixiy maktab Brentano timsolida o'zining yuksak cho'qqilariga yetgani 
yo'q edi. Uning ijtimoiy to'qnashuvlaming oldini olishga qaratilgan «sinfiy inoqlik» 
nazariyasi islohotchilik oqimidagi ijtimoiy maktablar, institutsionalizm yo'nalishi 
uchun asosiy manba rolini o'ynadi, xolos. 
K.Menger G.Shmolleming shogirdi 
Vemer Zombart 
ham Yangi tarixiy 
maktabning asosiy vakillaridan edi. Berlin universitetining professori Zombart 
K.Marksning olimligini uning revolutsionligidan ajratib, mana shu ikki negizning 
bir-biriga zidligi to'g'risidagi fikmi ko'tarib chiqdi. Shuningdek, markscha siyosiy 
iqtisodning iqtisodiy kategoriyalaiini chunonchi, qiymatning mehnat nazariyasi 
«ishning g'oyasi» deb e’lon qilindi va fikran mantiqiy bir ishdan iborat deb 
ko‘rsatildi. Zombart ishlab chiqarishning uch omili xususidagi naza- riyaning 
tarafdori bo‘lib (kapital, mehnat, yer), antagonistik ziddiyatlar va iqtisodiy 
inqirozlaming muqarrarligini inkor etdi. Uning fashizmga yaqinligi Yangi tarixiy 
maktab vakillari orasida yagona jiddiy kamchilik edi. 
Maks Yeber 
ma’lumotli va ko‘pqirrali olim edi. U falsafa, tarix, sotsiologiya va 
iqtisodiyot fanlarining rivojiga katta hissa qo‘shdi. Uning ijodida tarixiy maktab 
o‘zining eng yuqori pog‘onasiga ko‘tarildi. M.Veber hammadan ko‘proq darajada 
noto‘g‘ri fikrga asoslangan millatchilik va bir taraflama «tarixiy usul»dan ozoddir. 
0‘zining dastlabki asarlarida M.Veber tarixiy fanlarga faqat bayonchilik yetarli 
emasligini ko‘rsatdi. U