Хошбяхт ялийева
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Almaz H əsənqızı
- Folklorşünaslığa giriş
Almaz H əsənqızı 210 mü əyyənləşdirmiş, onların hər birini müəyyən qədər təhlilə c əlb etmiş, müqayisələr aparmışdır. Beləliklə, türk milli kül- tü rünün dünya coğrafiyasındakı ölçüləri bu məqalədə aşkar- lan mışdır. Maraqlıdır ki, Əhməd Cəfəroğlu müxtəlif Osmanlı m ənbələrində, türk şairlərinin əsərlərində adı dəfələrlə keçən qopuzun Az ərbaycan sahəsindəki mövqeyilə bağlı “Kitabi- D ədə Qorqud”dan başqa, əlində tutarlı bir dəlil olmadığını bildirm əkdədir: “Anadolu üçün çox təbii olan qopuza azəri sah əsində təsadüf edə bilmirik. Yalnız “Dədə Qorqud”un az əri türk şivəsində yazıldığı nəzər-diqqətə alınarsa, bu al ətin bu türk mühiti üçün də yabançı olmaması lazım g əlməkdədir. Nə yazıq ki, hələlik bu xüsusda yeni bir şey söyl əməkdən uzağıq” 157 . Ozan s ənətinin, oğuznamələrin ifası ilə bağlı olması heç kim ə sirr deyil. Oğuznamələrin tarix səhnəsini tərk etm əsilə ozan da yerini aşıq sənətinə verir. Bu prosesin baş verm ə tarixi və səbəbləri araşdırmalarda müxtəlif şəkildə izah edilir. M əlumdur ki, türk xalqları üçün son dərəcə önəmli olan bir əsərin – “Kitabi-Dədə Qorqud”un el arasında geniş yayılmamasının səbəbləri müasir qorqudşünasları və xalq ədəbiyyatı araşdırıcılarını xeyli müddətdir ki, düşündürən probleml ərdəndir. “Manas” dastanının yaşadılmasında “ma- nasçı” adlanan ifaçıların mövcudluğuna diqqəti yönəldən Tofiq Hacıyevin fikrincə, “...vaxtilə bizdə də qorqudçu ozanlar olub. Sonralar onların nəsli kəsildiyi üçün “Dədə Qorqud” dastanının el arasında söylənməsi dayanıb. “Dədə 157 Ahmet Caferoğlu. Cihan edebiyatında türk kobuzu, “Ülkü”, İstanbul: VIII, 45, 1936, s.215 Folklorşünaslığa giriş 211 Qorqud” başdan-başa şeirdir, onu sərbəst ifa etmək olmaz. H əm də onun şeir dili bugünkü heca deyil ki, hansısa bir aşıq əzbərləyib söyləsin. Bir sözlə, “Dədə Qorqud” dastanının xüsusi qorqudçu ifaçısı olmuşdur” 158 . Azad N əbiyevə görə, ozan sənəti islamın gəlişi ilə əlaqədar sıxışdırıldığı üçün o, tədricən tarix səhnəsini tərk etmişdir. Tədqiqatçı bunun səbəblərini belə izah edir: “Ozan s ənətinin əsas və həlledici tarixi mərhələsi türk tayfalarını islam əleyhinə fəal mübarizəyə səfərbər etməsi oldu. Ozan repertuarında təkcə ərəb xilafəti əleyhinə deyil, həm də xalq kütl ələrini düşmənə qarşı ölüm-dirim mübarizəsinə qaldıran h ərbi çağırış səslənirdi. O heç də islam dini və ya onun t əriqətləri əleyhinə yönəlməmişdi. Bütövlükdə ozan sənə- tind ə ərəb zoruna və müstəmləkəçiliyə, onun işğalçılıq si- yas ətinə qarşı etiraz ifadə edilirdi” 159 . Onunla eyni q ənaətdə olan M əhərrəm Qasımlı isə fikirlərini belə ümumiləşdirir: “Yasağın şiddətlənməsi nəticəsində digər incəsənət sahələri kimi ozan s ənəti də güzəştsiz şəkildə sıxışdırılırdı. Bir m əsələ də var ki, ozanın sıxışdırılması təkcə yasaq olunmuş s ənət sahəsinə – musiqiyə münasibəti əks etdirmirdi. Sıxış- dırma zamanı ozanın musiqiçi-folklor sənətkarı məzmunu daşımasından əlavə, onun islamaqədərki inanış sisteminə — qam- şaman kompleksinə bağlılığı da diqqət önündə sax- lanılırdı. Odur ki, yasaq qoyularkən ozana həm haram bu- yurulan musiqi ifaçısı, həm də küfr sayılan əski inanış sis- teminin daşıyıcı – yaşadıcısı kimi yanaşılırdı. Deməli, ozan, bir t ərəfdən, islamın haram buyurduğu musiqinin ifaçısı, di- 158 Tofiq Hacıyev. Dədə Qorqud: dilimiz, düşüncəmiz, Bakı: 1999, Elm, s.3-4 159 Халыг Короглы, Азад Набиев Азербайджанский героический эпос, Баку: Язычы,1996, стр. 24. Almaz H əsənqızı 212 g ər tərəfdən də islamaqədərki inanış sisteminin — şaman- çılığın daşıyıcısı olduğuna görə erkən orta yüzilliklərin ra- dikal mövqeli dini-siyasi mühitind ə çox çətinliklə duruş gə- tir ə bilirdi” 160 . “Oğuznamə yaradıcılığı” adlı tədqiqatında ozan sənə- til ə bağlı təhlillər apararakən, Əfzələddin Əsgər daha fərqli mülahiz ələr irəli sürmüşdür. O, ozan sənətinin, o cümlədən, Oğuznamənin süqutunu səfəvilərin hakimiyyətə gəlişi və bu hadis ənin nəticəsində türkman etnosisteminin dağılması ilə əlaqələndirmişdir. Müəllifə görə, bu hadisə ideoloji sistemin d əyişməsi ilə müşayiət olunmuş və beləliklə, Oğuznamə öz dayaqlarını itirərək süquta doğru üz qoymuşdur. T əbii ki, bu barədə deyilən mülahizələr çoxdur, onları ümumil əşdirsək, aydın olur ki, əsas səbəb ideoloji sistemin d əyişilməsi olsa da, həm döyüş əhvali-ruhiyyəsi daşıması, h əm də fərqli inanış sisteminə bağlılığı oğuznamələrin ifa- sının məhdudlaşması və ozan sənətinin də tarix səhnəsindən çıxması ilə nəticələnmişdir. Qeyd etm ək lazımdır ki, aşıq yaradıcılığı bir sıra xüsusiyy ətlərinə görə uzun illər mübahisələr predmeti olaraq qalmışdır. Onun yazılı və ya şifahi ədəbiyyata daxil edil- m əsilə bağlı xeyli mühakimələr irəli sürülmüşdür. Bundan əlavə, Azərbaycanın milli sərvəti olan aşıq sənətinin er- m ənilər tərəfindən hətta yüz il bundan qabaq da mənim- s əmək istəməsi halları baş vermişdir. Əhməd Cəfəroğlu görk əmli türk alim Mehmet Fuad Köprülünün fəaliyyətini d əyərləndirərkən onun aşıq sənətilə bağlı fəaliyyəti haqqında yazır: “Erməniliyə, bir kültür mirası olaraq aid edilməsi is- t ənən saz şairi – aşıqları, divan ədəbiyyatı ilə xalq ədəbiyyatı 160 M əhərrəm Qasımlı. Aşıq sənəti, Bakı: Ozan, 1996, s.83 Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|