Jizzax politexnika instituti

1.4. MAGNIT MAYDONNING TOKLI O’TKAZGICH VA ELEKTR ZARYADLARIGA TA’SIRI.


1.11-rasm. (Maykl Faradey (1791-1867))
Elektromagnit induksiya hodisasi. Maykl Faradey (1791-1867) elektr va magnit hodisalarini o’zaro chambarchas bog’liq deb hisoblab, magnit maydonining elektr ta’sirini o’rganish bo’yicha juda ko’p tajribalar o’tkazdi. Yillar davomida qunt bilan o’tkazilgan tajribalar natijasida 1831-yil elektromagnit induksiya hodisasini kashf etdi. Har qanday o’tkazuvchan berk konturda u o’rab turgan sirt orqali o’tayotgan magnit oqimi o’zgarganda, shu konturda tok hosil bo’lishini aniqladi. Bu hodisa elektromagnit induksiya hodisasi, tok esa induksion tok deb yuritiladi.
Magnit maydon energiyasi. Energiya zichligi. Agar induktivligi L bo’lgan solenoid, cho’g’lanma lampa va qarshilikdan iborat zanjir tok manbaiga ulansa, solenoid o’ramlarida magnit maydoni hosil bo’lib, lampa ravshan yonadi. (1.12-rasm) Zanjirni batareyadan uzganda lampa birdan o’chmaydi, unda o’zinduksiya tufayli sekin-asta kamayib boruvchi induksion tok hosil bo’ladi. Bu tok hosil qilgan magnit maydon energiyasi zanjir elementlarining ichki issiqlik energiyasini oshirishga sarflanadi.
Ichki energiyani oshirish uchun sarflangan energiya bajargan ish orqali ifodalanadi:
(1.31)

1.12-rasm.

Bu yerda, -induksiya E.Yu.K. ; oxirgi ifodadagi magnit oqimining o’zgarishini hisobga olib:
(1.32)
(1.32) ni integrallab:
; yoki (1.33)
Shunday qilib, magnit maydoni ham boshqa maydonlar kabi energiyaga ega. Shu energiya hisobiga maydon kuchlari ekvivalent miqdorda ish bajaradi.
(1.34)
Magnit maydoni energiyasini uni bevosita xarakterlovchi kattaliklar orqali ifodalaymiz.
Ma’lumki, g’altakning induktivlik koeffitsiyenti:

Uzunlik birligidagi o’ramlar soni ni kiritib, (1.34) ni e’tiborga olib, (1.34) va (1.35) largan magnit maydon energiyasi uchun:
(1.35)
(1.36)
(1.36) da H=nJ-solenoid magnit maydoni kuchlanganligi, Dn foydalanib,
yoki (1.37)
(1.37) magnit maydon energiyasining ifodasidir.
Ba’zan energiya zichligi tushunchasidan ham foydalaniladi. Hajm birligidagi energiya miqdoriga son jihatidan teng kattalik energiyaning hajmiy zichligi deb yuritiladi. Magnit maydoni energiyasining hajmiy zichligi:
(1.38)
Energiya zichligini bilgan holda istalgan nuqtadagi energiya aniqlanishi mumkin.
(1.39)