www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
Ümumi psixologiya. Psixologiya
12
Bütün qeyd olunanları nəzərə alaraq psixologiyaya bir
elm kimi belə tərif vermək olar: Psixologiya obyektiv
gerçəkliyin beyində əks olunmasından ibarət psixi hadisələr,
onların yaranma və inkişaf qanunları haqqında elmdir.
I. 1.2. Psixologiyanın elmlər sistemində
yeri və sahələri
Müasir elmlər sistemi və psixologiya. Müasir dövrdə
psixologiya insan haqqında ən mühüm elmlərdən biri kimi
diqqəti cəlb edir. Təsadüfü deyildir ki, hazırda insan həyatı və
fəaliyyətinin elə bir sahəsi yoxdur ki, psixologiya elmi oraya
nüfuz etməsin. Mübaliğəsiz demək olar ki, hazırki dövrdə
bütün dünyada hər cür fəaliyyətin və insan munasibətlərinin
səmərəliliyini psixoloji biliklərin tətbiqində görürlər. Lakin
nəzərə almaq lazımdır ki, mühüm elm sahəsi olan psixologiya
baĢqa elmlərdən təcrid olunmuĢ Ģəkildə deyil, onlarla vəhdətdə
mövcuddur və fəaliyyət göstərir. Bəs elmlər sistemində
psixologiya elmi hansı yeri tutur, onun baĢqa elmlərlə qarĢılıqlı
əlaqəsi nədən ibarətdir?
Elmlər sisteminin təsnifatını verən B.M.Kedrov bu
sistemdə psixologiyanın roluna xüsusi diqqət yetirmiĢdir. Onun
«elmlər üçbucağı»nda bunu aydın görürük. B.M.Kedrova görə
psixologiya bir tərəfdən fəlsəfə elmləri, digər tərəfdən təbiət
elmləri, üçüncü tərəfdən humanitar elmlər içərisində aralıq
mövqe tutur (bax Ģəkil 2).
www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs
Mərkəz
i
Ümumi psixologiya. Psixologiya
13
ġ
ƏKIL
1.
P
SIXOLOGIYANIN ELMLƏR SISTEMINDƏ YERI
.
Psixologiya bu elmlərin məlumatlarını özündə birləĢdirir
və eyni zamanda onlara təsir etməklə insan haqqında elmlərin
modelinə çevrilir. Psixologiyanın baĢqa elmlərlə əlaqəsinə qısa
nəzər yetirək.
Ġnsan psixikası və davranıĢını onun təbii və sosial möv-
cudluğu haqqında biliklər olmadan baĢa düĢmək mümkün
deyildir. Ona görə də psixologiyanın öyrənilməsi insan
biologiyası, onun ali sinir sisteminin quruluĢu və fəaliyyəti
haqqında biliklərə yiyələnməyi tələb edir. Psixi hadisələr və
mərkəzi sinir sisteminin fəaliyyəti arasındakı əlaqə haqqında
biliklər ali sinir fəaliyyətinin fiziologiyasında öz konkret əksini
tapmıĢdır. Təsadüfü deyildir ki, psixologiyanın təbii elmi
əsaslarından danıĢarkən məhz ali sinir fəaliyyətinin
qanunularına istinad edilir.
Psixologiya cəmiyyətin tarixi və mədəniyyəti ilə sıx
bağlıdır. Belə ki, insanda ali psixi funksiyaların inkiĢafında
sivilizasiyanın əsas tarixi nailiyyəti olan əmək alətləri və iĢarə
sistemi həlledici rol oynamıĢdır.
Ġnsan psixikasının dərindən öyrənilməsinə, onun baĢa
düĢülməsinə sosiologiyanın əsasları haqqında biliklər də
Фялсяфя
Тябият
Щуманитар
Психолоэийа
www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
Ümumi psixologiya. Psixologiya
14
imkan yaradır. Bunu sosial psixologiyanın sürətlə inkiĢafı bir
daha təsdiq edir. Müasir dövrdə sosial psixologiya insan
münasibətlərinin bütün sahələrinə nüfuz etməklə insanın sosial-
bələdləĢmə davranıĢının psixi xassələrə necə yiyələnməsini
aydınlaĢdırmağa imkan verir.
Psixologiya fəlsəfə elmi ilə ciddi qohumluq əlaqəsinə
malikdir. Bu təsadüfü deyildir. Məlum olduğu kimi psixologiya
müstəqil bir elm kimi fəaliyyət göstərənə kimi fəlsəfənin
daxilində formalaĢmağa baĢlamıĢdır. ġübhəsiz Ģəxsiyyətin
psixoloji «ölçülərini» insan, onun spesifik həyat Ģəraiti,
gerçəkliyi dərk etməsi və fəaliyyət haqqında fəlsəfi biliklərə
istinad etmədən müəyyənləĢdirmək və öyrənmək mümkün
olmazdı.
ġüur, təfəkkür və digər psixi hadisələr insanlara
anadangəlmə, hazır Ģəkildə verilmir. Bunlar ontogenezdə (fərdi
inkiĢaf prosesində) insanın təlim və tərbiyəsi prosesində əldə
edilir. Buradan isə psixologiyanın pedaqogika elmi ilə əlaqəyə
malik olduğu özünü göstərir. Psixologiya və pedaqogika
elmləri arasında baĢlıca əlaqə həmin elmlərin predmetlərinin
yaxınlığı ilə bağlıdır. Əvvala həmin elmlərin obyekti inkiĢaf
etməkdə olan insandır (uĢaq və yaĢlı). Digər tərəfdən,
psixologiya insan psixikasının inkiĢaf qanunlarını öyrənir.
Pedaqogika isə Ģəxsiyyətin inkiĢafının idarə olunması
qanunlarını iĢləyib hazırlayır. Ġnsanın tərbiyəsi, təhsili təlimi
onun
psixikasının,
təfəkkürünün,
fəaliyyətinin
məqsədəyönəlmiĢ Ģəkildə inkiĢaf etdirilməsi deməkdir.
Psixologiya və pedaqogika elmlərinin mühüm qarĢılıqlı
əlaqəsini göstərən amillərdən biri də onların tədqiqat
üsullarındakı eyniyyətdir. Bir çox elmi psixoloji axtarıĢlar
pedaqoji problemlərin həlli üçün vasitə rolunu oynaya bilir. Bir
elmi fənn kimi pedaqogikada pedaqoji faktların izahı, Ģərhi,
sistemləĢdirilməsi üçün psixoloji biliklərdən istifadə olunur.