Microsoft Word fm idar?Etm? M?Diniyy?Ti 2013. doc
Yüklə 5,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
Fuad Məmmədov
38 dirilməsi və qəbul edilməsinə, vəzifələrin düzgün bölünməsinə, statusun və sosial imtiyazların doğru təyin edilməsinə istinad edir. Tarixən cəmiyyətin ruhi mədəniyyətinin formalaşmasında din böyük rol oynayıb və oynayır. Ruhi mədəniyyət fenomeni olan hər bir dində üç kom- ponent iştirak edir: inam, ibadət, mənəviyyat. Bütün dinlərin əsasını inam təşkil edir. İnam – insanın, yüksək aprior mənəvi prinsiplərdə və ali şüura istinadla bağlı olan psixoloji təhlükəsizlikdə qəlbin tələbatı ilə şərtlənən vicdanıdır. O, xalqların etnik-tarixi ənənələrindən asılı olan sərhədlərə ma- lik deyil. İbadət – müxtəlif dinlərdə öz xüsusiyyətlərinə malik olan ayindir. Mənəviyyat - insanların əxlaqi tərbiyəsinin və cəmiyyətin adətlərinin yaxşı- laşdırılması, yoxsulluqla yanaşı, cinayətlərin əsas səbəbi olan tamahkarlıq və paxıllığın aradan qaldırılması zərurəti ilə bağlı bütün dinlərin əsas vəzi- fəsidir. İnsan mədəniyyətinin qədim sosial institutu olan dinin başlıca məq- sədi - mənəvi mədəniyyətin formalaşdırılması və qorunmasıdır. Xeyirxah vərdişlərin tərbiyə edilməsində dinlə bərabər, aksioloji baxım- dan neytral olan, təbiətin və insanın həyat fəaliyyəti qanunauyğunluqlarını aşkar edən və sübuta yetirən, insanların neqativ кeyfiyyətlərini və onların dağıdıcı nəticələrini, onların düzgün həyat fəaliyyətinə, insan münasibətləri mədəniyyətinə vurduğu ziyanı izah edən elm yardım edir. Həyat göstərdi ki, yalnız öyüd və nəsihətlər insan şüurunun dəyişdirilməsinə hər zaman yardım etmir. İnsanların şüurunu dəyişməyə və sosial-mədəni həyatda onla- rın, cəmiyyətin və dövlətin mənafeyinə cavab verən proqressiv islahatların işlənib hazırlanması və həyata keçirilməsinə yönəldilmiş aktiv fəaliyyətini motivasiya etməyə kömək edən həqiqi elmi biliklər, inandırıcı dəlillər və əsaslar lazımdır. Sosial şərin azaldılması, insan təbiətinin yaxşılaşdırılması, neqativ qaydalar və vərdişlərin aradan qaldırılması, insanların tərbiyələndi- rilməsi və nəcibləşdirilməsinin effektiv vasitələrindən biri də sosial reallı- ğın, ağıla və məntiqə zidd və həyatın dəyişən tələblərinə cavab verməyən tarixi rəvayətlərin və keçmişin qanunlarının tənqidi təhlilidir. Vətənə məhəbbət, vətənpərvərlik hər bir ölkənin ziyalılarından aktual sosial-mədəni problemlərin obyektiv tənqidi, elmi əsaslandırılmış təhlilini tələb edir, çünki onlar olmadan milli inkişaf proseslərinin düzgün tərəqqi və təkmilləşdirilməsi yollarının axtarışı mümkün deyil. Millətçilikdən azad və- tənpərvərlik və mədəniyyətdən məhrum yaradıcı fəaliyyət mümkündürmü? Yüksək mədəniyyət olmadan mənəvi dəyərlərin və maraqların harmonizasi- yası, insan ləyaqətinə hörmət və qarşılıqlı anlaşma mümkündürmü? Vətənə inam və milli mədəniyyətə bağlılıq bütün xalqın vicdanlı və fasiləsiz əməyi, ədalətli siyasət, yüksək dövlət idarəçiliyi mədəniyyəti olmadan mümkün de- yil. Bu əxlaqi stimulların həyat qabiliyyətinin qorunması intellektual, etik, hüquqi və idarəetmə mədəniyyətinin qabaqlayıcı inkişafını tələb edir. Bu- İdarəetmə mədəniyyəti
39 nunla belə, o, milli iqtisadiyyatın rəqabət qabiliyyətli olmasını, resurslardan düzgün istifadə edilməsini, yoxsulluq və korrupsiyanın aradan qaldırılması- nı, cəmiyyətin rifahının və onun təhlükəsizliyinin durmadan artırılmasını təmin edən ədalətli bölgü münasibətlərini nəzərdə tutur. Xalqın mədəniyyətinin inkişafı üçün bu gün ən mühüm olan nədir? Biz bu gün dünya mədəniyyəti və sivilizasiyası tarixindən hansı dəyərləri və nailiyyətləri mənimsəməliyik? İmmanuil Kantın tənqidi təhlilini və Albert
aliyyətində durğunluq və böhranlardan tərəqqipərvər dəyişikliklərə aparan, ölkənin dövlət siyasətində intellektual mədəniyyətin mütləq əhəmiyyətli prioritetinin ən yaxşı sübutudur. Belə dövlət prioritetinin yüksək etik mədə- niyyət və sosial ədalət prinsipləri ilə vəhdəti sülhə, rifaha, demokratiyaya və milli tərəqqiyə yol açır. Qədim rəvayətlərin tənqidi təhlili haqqında daha danışmayaraq, innovativ yanaşma və “məlum həqiqətlərin” yeni interpreta-
haqqında formalaşan təsəvvürləri dəf edərək, çox zaman elmdə keyfiyyətcə yeni həyat imkanlarını aşkar edən inqilablara gətirib çıxarır. Məgər Koper- nik, Bruno, Qaliley, Nyuton bəşəriyyətə, təbiət qanunlarına və dünyaya ye- ni nəzərlə baxmağın yollarını göstərmədilərmi? Məgər Albert Eynşteyn və Lütfi Zadə zaman və məkanın yeni interpretasiyasının, qeyri-səlis məntiq imkanlarının kəşfi sayəsində elm dünyasını inqilаbiləşdirmədilərmi? Bu və bir çox başqa görkəmli alimlərin dünyaya xüsusi, keyfiyyətcə yeni məntiqi baxışа əsaslanan inqilabi işləri bizim məkan və zaman, materiya və enerji haqqında təsəvvürlərimizi köklü surətdə dəyişdi, reallığın yeni anlayışına, yüksək texnologiyaların yaradılmasına açar oldu. Dünya mədəniyyəti və sivilizasiyasının inkişaf təcrübəsi göstərdi ki, sosial- mədəni tərəqqi intellektual mədəniyyət səviyyəsi ilə düz mütənasib və cəmiyyə- tin cahillik səviyyəsi ilə tərs mütənasibdir. Dahi Azərbaycan mütəfəkkiri Niza- mi Gəncəvi hələ XII əsrdə qeyd edirdi ki, “qüvvət elmdədir, başqa cür heç kəs heç kəsə üstünlük eyləyə bilməz”. Bəşəriyyətin yaddaşında fövqəladə ağıl və intuisiya, misilsiz iradə və cəsarət rəmzi kimi qalan Cordano Bruno hələ XVI əsrdə deyirdi ki, elmin zirvəsini fəth etmək mütləq deyil, hamının dərk etməyə
mının alim olması vacib deyil, lakin şəxsiyyətin intellektual inkişaf prosesinin özü, xüsusən, dünya inkişafının müasir mərhələsində, cəmiyyət üçün praktik əhəmiyyətə malikdir. İntellektual mədəniyyətin qabaqlayıcı inkişafının əhəmiy- yəti ondadır ki, intellekt - insanın, cəmiyyətin və dövlətin yeniləşən, tükənməz strateji resursudur, onun əsasında duran elm isə, təhlükəsiz və rahat həyat üçün zəruri olan müdrikliyə doğru aparır. Yüksək intellekt dünyanın tarixi inkişafının hərəkətverici qüvvəsidir. Kəşflər və ixtiralar düzgün başa düşüldükdə və istifa- Yüklə 5,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|