22
177 saylı “Digər uzunmüddətli debitor borcları” hesabının krediti.
Avans qaydasında hesablanmış icarə haqqı hər ay təyinatına silindikdə,
442 saylı “Gələcək hesabat dövrlərinin gəlirləri” hesabının debeti
801 saylı “Ümumi mənfəət (zərər)” hesabının krediti kimi mühasibat
yazılışları tərtib edilir.
Bəzən qısamüddətli icarə müqaviləsində icarəyə verilmiş obyektlərin yenidən
qurulmasının, modernləşdirilməsinin və digər təkmilləşdirilməsinin icarəçinin
vəsaiti hesabına kapital qoyuluşu qaydasında həyata keçirilməsi imkanları nəzərdə
tutula bilər. Bu xərclər tikili və avadanlıqların dəyərini artırır və onlar icarəçiyə
məxsus olur. Torpaq, tikili və avadanlıqları icarəyə verənə qaytararkən icarəçi
onları əvvəlki vəziyyətə salıb qaytarmalıdır. Lakin tikili və avadanlıqlar dəyəri
artırılmış, təkmilləşdirilmiş şəkildə də icarəyə verənə də qaytarıla bilər. Bu zaman
icarəçi tərəfindən faktiki xərcləri təsdiqləyən bütün sənədlər icarəyə verənə təqdim
edilir.
carəyə verilmiş torpaq, tikili və avadanlıqların icarəyə verənə
qaytarılmadıqda onun balans dəyərinə 111 saylı “Torpaq, tikili və avadanlıqlar-
Dəyər” hesabının “ stismarda olan torpaq, tikili və avadanlıqlar” “Ehtiyatda olan
torpaq, tikili və avadanlıqlar subhesabının debeti;
111 saylı “Torpaq, tikili və avadanlıqlar-Dəyər” hesabının “ carəyə verilmiş
torpaq, tikili və avadanlıqlar”subhesabının krediti.
carəçinin kapital qoyuluşu torpaq, tikili və avadanlıqların artım dəyərinə
111 saylı “Torpaq, tikili və avadanlıqlar-Dəyər” hesabının debeti
335 saylı “Digər ehtiyatlar” hesabının krediti kimi mühasibat yazışmaları
verilir. Sonuncu məbləğ icarəçiyə birbaşa ödənildikdə;
335 saylı “Digər ehtiyatlar” hesabının debeti
223 saylı “Bank hesablaşma heabları” hesabının krediti.
carə haqqının azaldılması yolu ilə haqq hesab aparıldıqda 335 saylı “Digər
ehtiyatlar” hesabının debeti
177 saylı “Digər uzunmüddətli debitor borcları” hesabının krediti
kimimüxabirləşmələr tərtib edilir.
23
1.4. carə çi müə ssisə də cari icarə nin uçotu
Cari icarə zamanı icarəçi müəssisə torpaq, tikili və avadanlıq obyektini qəbul-
təhvil aktına əsasən qəbul edir, lakin onu öz balansına götürmür. Çünki bu zaman
icarə edilən əmlak onun mülkiyyətinə keçmir. Odur ki, icarədar bu cür obyektləri
ayrıca subhesabda uçota alır. Torpaq, tikili və avadanlıq obyekti qısa müddətə icarə
edildikdə, onun üçün icarəyə verəndən açılmış inventar kartoçkasının çıxarışıda
alınmalıdır. Onun məlumatlarında icarə haqqı, o cümlədən bu haqqın tərkib hissəsi
olan amortizasiya ayırmalarının hesablanması zamanı istifadə edilir. Amortizasiya
məbləği müqabilində icarə haqqı hesablanarkən:
721 saylı “ nzibati xərclər” hesabının debeti
177 saylı “Digər uzunmüddətli debitor borcları” hesabının krediti olur.
Amortizasiya ayırmaları məbləğində artıq icarə haqqı hesablanarkən isə
801 saylı “Ümumi mənfəət (zərər)” hesabının debeti
177 saylı “Digər uzunmüddətli debitor borcları” hesabının krediti.
Ə
gər müəssisədə marjional gəlir hesablanması metodundan istifadə edilirsə,
onun bütün icarə haqqı tərkib hissələrinə ayrılmadan birbaşa 721 saylı hesabda
göstərilə bilər. Çünki, bu halda həmin hesablar balans mənfəətinin azaldılması
hesabına bağlanır.
carə haqqı gələcək hesabat dövrləri hesabına avans qaydasında hesablandıqda
isə 191 saylı “Gələcək hesabat dövrlərinin xərcləri” hesabının debeti
177 saylı “Digər uzunmüddətli debitor borcları” hesabının krediti yazılışı
verili.
carəyə götürülmüş tikili və avadanlıqların əsaslı təmir işləri müqavilə
şə
rtlərinə uyğun olaraq ya icarədarın, ya da icarəyə verənin hesabına
maliyyələşdirilə bilər. Əsaslı təmir işləri icarədar tərəfindən maliyyələşdirilərək
təsərrüfat üsulu ilə həyata keçirildikdə bitmiş və qəbul edilmiş təmir işlərinin
dəyərinə:
202 saylı “ stehsal məsrəfləri” hesabının və
202.8 saylı hesabın 8-ci “Ümumistehsalat xərcləri” sunhesabının debeti.
24
202-9 saylı hesabın 9-cu “Köməkçi istehsalat” subhesabının krediti.
Podrat üsulu ilə həyata keçirildikdə isə
202, 202.8 saylı hesabların debeti
531 saylı “Malgöndərənlərə və podratçılara qısamüddətli kreditor borcları”
hesabının krediti kimi mühasibat yazılışları verilir.
Ə
saslı təmir işlərini icarəyə verən maliyyələşdirdikdə və icarədar onu
təsərüfat və ya podrat üsulu ilə həyata keçirildikdə qəbul edilmiş təmin işinin
dəyəri müvafiq olaraq aşağıdakı mühasibat yazılışları ilə əks etdirilir:
a) 177 saylı “Digər uzunmüddətli debitor borcları” hesabının debeti
202-9 saylı hesabın 9-cu “Köməkçi istehsalat” subhesabının krediti
b) 177 saylı “Digər uzunmüddətli debitor borcları” hesabının debeti
531 saylı “Malgöndərənlərə və podratçılara qısamüddətli kreditor borcları”
hesabının krediti.
Ə
gər bu qayda ilə aparılmış təmir işlərinin dəyəri icarə haqqının özündən çox
olarsa, icarəyə verən bu tələbi icarədara ödəyir və icarədarda bu əməliyyata
223 saylı “Bank hesablaşma hesabları” hesabının debeti
177 saylı “Digər uzunmüddətli debitor borcları” hesabının krediti kimi yazılış
verir.
Digər hallarda bu məbləğ icarə haqqı hesablanarkən haqq-hesab edilə bilər,
yəni ödəniləcək icarə haqqı bu məbləğ qədər azaldıla bilər. Təmir işləri icarəyə
verənin hesabına və onun özü tərəfindən həyata keçirildikdə isə icarədarın
mühasibatlığında bu işlərin dəyəri uçotda əks etdirilmir.
carədar icarəyə götürdüyü tikili və avadanlıqların dəyərini artıran kapital
qoyuluşu işləri həyata keçirə bilər. Bu cür işlər naşa çatdıqda və qəbul edildikdə
onların dəyərinə:
111 saylı “Torpaq, tikili və avadanlıqlar-Dəyər” hesabının debeti
113
saylı
“Torpaq,
tikili
və
avadanlıqlarla
bağlı
məsrəflərin
kapitallaşdırılması” hesabının krediti kimi yazılış verilir.
Torpaq, tikili və avadanlıqlar ayrılmış dəyərlə birlikdə icarəyə verənə
qaytarıldıqda həmin məbləğ
Dostları ilə paylaş: |