ASPERGER SENDROMLU VE YÜKSEK İŞLEVLİ OTİSTİK ÇOCUKLARIN EĞİTİMDEN
YARARLANMA DÜZEYLERİ
ÖZEL EĞİTİM DERGİSİ
29
ile değerlendirilen taklit, algı, ince motor, kaba
motor, el-göz koordinasyonu, bilişsel ve sözel
olmak üzere yedi gelişimsel; dil, ilişki ve
duygulanım, oyun ve materyallere ilgi, duyusal
tepkilerden oluşan dört davranışsal alanda program
sonrasında olumlu yönde farklılaşma olup olmadığı
araştırılacaktır.
TEACCH eğitim felsefesine uygun olarak
ailelerin eğitimde yardımcı-terapist gibi çalışmasını
sağlamak (Mesibov & Schopler, 1983) amacıyla,
gönüllü olan anne-babalara araştırmacı tarafından
aile eğitim programı uygulanmıştır. Çalışmanın bir
diğer amacı, anne-babası bu aile eğitim programına
katılan çocuklarla, katılmayan çocuklar arasında
eğitimden yararlanma düzeyi açısından faklılık olup
olmadığını incelemektir.
Yöntem
Araştırmanın modeli
Bu çalışma, Asperger sendromlu ve yüksek
işlevli otistik 28 çocuğun TEACCH ve HANEN
programlarından yararlanılarak hazırlanan ve
uygulanan eğitim programının yararını, tüm gelişim
alanlarında giriş becerileri (eğitime başlama düzeyi)
ile eğitim süresi sonundaki çıkış becerileri
arasındaki farkı inceleyerek belirlemeye çalışan
boylamsal bir çalışmadır. Araştırmaya dahil edilen
çocuklardan ikisinin 5 yıllık eğitim süreci sonunda
özel eğitim desteği almadan kaynaştırma eğitimine
devam etmesine karar verilmiştir. Bu nedenle
boylamsal çalışma beşinci yılın sonunda
bitirilmiştir. Araştırma grubunu oluşturan
çocukların 7 gelişimsel ve 4 davranışsal alandaki
beceri düzeyleri eğitime başlamadan önce ve eğitim
sonunda karşılaştırılmıştır
.
Diğer yandan, aileleri
aile eğitim programına katılan ve katılmayan
çocukların PEP-R ile elde edilen gelişimsel ve
davranışsal alan puanları yarı deneysel bir ön test-
son test deseni ile incelenmiştir.
Araştırmada, PEP-R ile elde edilen beceri
puanının eğitim programı öncesi veya sonrasında
alınmış olması ile çocuğun ailesinin aile
eğitiminden yararlanmış veya yararlanmamış
olması bağımsız değişkenler; PEP-R ile elde edilen
gelişimsel ve davranışsal alan puanları bağımlı
değişkenlerdir.
Çalışma Grubu
Çalışma grubu, İzmir ili’nde üniversite
hastanelerinin çocuk psikiyatrisi kliniklerinde
yüksek işlevli otizm tanısı almış 22 çocuk ve
Asperger sendromu tanısı almış 6 çocuk olmak
üzere toplam 28 çocuktan oluşmaktadır. Çocukların
6’sı (%21,4) kız, 22’si (%78,6) erkektir, yaşları 20
ay ile 48 ay arasında değişmekte olup, ortalaması
28.75’tir (ss 13.27). Çocukların hepsi, araştırmanın
yürütüldüğü aynı özel eğitim merkezinde eğitim
almaktadır. Araştırma grubunu oluşturan
çocuklardan 26’sı kaynaştırma eğitiminden
yararlanarak 7 yaşında ilköğretime başlamış, 4’ü
özel, 22’ si devlet okuluna, 2’si ise özel eğitim
ilköğretim okuluna devam etmektedir.
Araştırmacı tarafından yürütülecek olan aile
eğitim programına bazı anne-babalar katılmak
istememişlerdir. Bu nedenle 28 çocuğun eğitim
sürecinin değerlendirilmesinin yanısıra aile eğitim
programına gönüllü olarak katılan 17 anne-baba
deney, aile eğitim programına katılmak istemeyen
11 anne-baba kontrol grubunu oluşturmuştur.
Deney grubunun 11’i anne, 6’sı babadır. Annelerin
yaş ortalaması 31.96, babaların yaş ortalaması,
37.50’ dir. Annelerin 2’si ilkokul, 4’ü lise, 5’i
üniversite mezunu, babaların 2’ si lise 4’ü
üniversite mezunudur. Kontrol grubu 7 anne, 4
babadan oluşmuştur. Annelerin yaş ortalaması
32.25, (ss 12.56), babaların yaş ortalaması 37.87’dir
(13.16). Annelerin 3’ü üniversite, 2’si lise biri
ortaokul mezunu; babaların, 3’ü üniversite, biri lise
mezunudur.
Veri Toplama Aracı
Eğitim programından yararlanma düzeyini
belirlemek amacıyla, Psiko-Eğitimsel Profil Revize
Formu (1990) (Psycho-Educational Profile-Revised
PEP-R) kullanılmıştır.
Psiko-Eğitimsel Profil (PEP-R)
Schopler ve arkadaşları (1990), zeka
testlerinin, zaman sınırı olması, dili anlama ve
kullanma düzeyine bağlı olma ve sabit
yönergelerinin olması gibi standardize edilmiş
özellikleri nedeniyle, otistik çocukların zeka
düzeylerinin daha düşük değerlendirilmesine neden
ALEV GİRLİ
2007, 8 (2)
30
olduğunu gözlemlemişlerdir. Bunun yanı sıra zeka
testlerinden elde edilen zeka bölümü puanlarının
otistik çocukların özel eğitim gereksinimini
planlamada sınırlı bir değere sahip olduğu
bilinmektedir. Bu nedenle otistik çocukların
performansının ortaya çıkmasını kolaylaştıran ve
bireysel eğitim programı hazırlamaya olanak
sağlayacak bir araç olarak Psycho-Educational
Profile- PEP (1979) geliştirilmiştir, PEP-R, PEP’in
1990 yılında yeniden düzenlenmiş versiyonudur
(Schopler, Reichler, Bashford, Lansing & Marcus,
1990).
PEP-R, 6 ay ile 7 yaş arası otistik ve benzer
iletişim güçlüğü olan çocukların
değerlendirilmesi
ve bireysel eğitim programlarının oluşturulması
amacıyla geliştirilmiştir. Gelişimi gecikmiş
çocuklarda 12 yaşına kadar kullanılmaktadır.
Gelişimsel alan ve davranışsal alan olmak üzere iki
boyuttan oluşmaktadır. Gelişimsel alan, 16 taklit,
13 algı, 16 ince motor, 18 kaba motor, , 15 el-göz
koordinasyonu, 26 bilişsel performans, 27 bilişsel-
sözel olmak üzere yedi alt alanda 131 maddeden
oluşmaktadır. Davranışsal alan, çocukların otistik
davranışlarının yoğunlaştığı alanları dört alt alanda,
12 ilişki ve duygulanım, 8 oyun ve materyallere
ilgi, 12 duyusal tepkiler ve 11 dil olmak üzere
toplam 43 madde ile değerlendirme olanağı
sağlamaktadır. PEP-R toplam 11 alt boyutta 174
maddeden oluşmaktadır (Schopler ve ark., 1990).
Gelişimsel Maddelerin Uygulanması ve
Puanlanması
Maddeler gelişimsel olarak düzenlenmiştir.
Uygulama sırası esnektir ve zaman sınırlaması
yoktur. Beceriler kolaydan zora doğru sıralanmış
olmasına rağmen uygulayıcı çocuğun ilgisini
dikkate alarak uygun bulduğu bir maddeden
başlayabilir. Çocuğun ilgisi ve dikkati dağıldığında
uygulamaya ara verilebilmekte veya daha kolay
başka bir maddeyle devam edebilmektedir.
Gelişimsel ölçekteki maddelerin tümü test
uygulaması
sırasında veya hemen sonra
puanlanmaktadır. Gelişimsel maddelerin
değerlendirmesi “Geçti ”, ”Orta”, “Kaldı” olmak
üzere üç düzeyde yapılmaktadır. Her maddenin
değerlendirme ölçütleri test kitapçığında ayrıntılı
bir biçimde belirtilmektedir. Her alanda “Geçti”
alınan madde sayısı toplamı o alandaki gelişimsel
puanı olmaktadır. Yedi gelişim alanındaki toplam
“Geçti” sayısı ise, toplam gelişimsel puanı
vermektedir (Schopler ve ark., 1990).
Davranışsal Maddelerin Uygulanması ve
Puanlanması
Bu maddelerin puanlaması, test sürecinin
yapılandırılmış ve yapılandırılmamış kısımlarında
materyal kullanımı ya da serbest oyun sırasında
çocuğun verdiği tepkiler, örneğin alışılmadık ilgi
alanları, farklı duygu ifadeleri, yetişkinin
duygularının farkında olup olmadığı gibi davranış
farklılıkları gözlemlenerek değerlendirilmektedir.
Bu maddelerin değerlendirmesi "Uygun", "Orta",
"Ağır" olmak üzere üç
düzeyde yapılmaktadır.
Puanlama ölçütleri test kitapçığında ayrıntılı bir
biçimde açıklanmıştır (Schopler ve ark., 1990).
Gelişimsel ve Davranışsal Alan Profillerini
Oluşturma
Gelişimsel ve davranışsal boyuttan alınan
puanlar, her alt alan için ayrı ayrı toplanarak "puan
özet tablosuna" geçirilmekte ve toplam puanlar test
kitapçığında belirlenmiş bir yöntemle işaretlenerek
gelişimsel profil ve davranışsal profil
oluşturulmaktadır. Gelişimsel profil, çocuğun her
gelişim alanında yaş düzeyini, davranışsal profil de
çocuğun otistik davranışlarının yoğunlaştığı alanları
göstermektedir (Schopler ve ark., 1990). Ölçeğin
uygulamasında zaman sınırı yoktur, çocuğun
dikkatinin dağılması, uyaran davranışlarının artması
gibi durumlarda ara verilmektedir. Bu nedenle test
30-40 dakikada tamamlanabildiği gibi ara verilerek
birkaç saatte de tamamlanabilmektedir (Schopler ve
ark., 1990).
Geçerlik ve Güvenirlik Çalışmaları
PEP-R'ın güvenirliği test-tekrar test ve
puanlayıcılar arası güvenirlik olmak üzere iki
yöntemle incelenmiştir. Gelişimsel alanın test tekrar
test güvenirlik
katsayısı 0.92 olarak bulunmuştur.
Puanlayıcılar arası güvenirlik çalışmasında
değerlendirenler arasındaki ölçüm farkları (F
(6,24=5,30 p > .01) anlamlı bulunmamıştır
(Schopler ve ark. 1990). Amerika dışında
İspanyolca, İtalyanca, Çince, Yunanca, İsveççe gibi
pek çok dile çevrilmiş olan PEP ve PEP-R'ın
güvenirlik çalışmalarında yüksek değerler elde