79
(qiym
ətli kağız) sahibi divident (gəlir) götürməklə yanaşı öz
aksiya payının həcminə uyğun olaraq A.B.-i idarəetmək
hüququna malikdir.
AKT – (la
tın actus-hərəkət, actum-sənəd) - 1) hərəkət; 2)
mü
əyyən hüquqi nəticələrə səbəb olan, hüququn səlahiyyətli
subyekti t
ərəfindən qəbul edilən, rəsmi yazılı sənəd.
AKTİV SEÇKİ HÜQUQU (latın activus-fəal) vətəndaşların
seçki hüququ: dövl
ətin seçkili Ali hakimiyyət orqanlarına və
B
ələdiyyələrə namizəd(lər)i seçmək və geri çağırmaq hüqu-
qu, habel
ə referendumda səsvermək hüququ. A.S.H. müəyyən
şərtlərə cavab verən (misal: 18 yaş həddinə çatan, anlaqlı
olan) dövl
ət vətəndaşlarına şamil edilir. A.S.H. Konstitusiya
il
ə verilir və o, nə alına (satın alına, müsadirə oluna), nə də
d
əyişdirilə, hədiyyə şəklində pay verilə bilməz. A.S.H.-nun
pozulması - müəyyən hüquqi məsuliyyətə səbəb ola bilər.
AKTİVİST (siyasi) – siyasi fəal, yəni yüksək bilik və qabi-
liyy
ətə malik olan, siyasi proseslərdə yüksək fəallıq göstərən,
bir qayda olaraq oratorluq qabiliyy
ətinə malik olan və insan-
ları öz ardınca apara bilən, müdafiə etdiyi siyasi konsep-
siyanın, ideyanın daşıyıcısı.
AQRAR MƏSƏLƏ (latın agrarius-torpaq; ager-sahə) - kənd
t
əsərrüfatının inkişafı yolları haqqında, aqrar quruluşu, aqrar
islahatları, aqrar münasibətləri (torpaq mülkiyyət forması,
torpaq sahibliyi v
ə torpaqdan istifadə) haqqında və (əgər
vardırsa) aqrar böhranlar haqqında məsələ.
ALARMİST (fransız alarmiste, alarme-həyəcan sözündən) –
panikaya meylli şəxs; xırda məsələdən böyük təşvişə düşən
şəxs; və bunların əsasında yoxlanmamış, təsdiqlənməmiş (bə-
zi hallarda is
ə yalan) şaiyələri yayan şəxs; vəlvələ, çaxnaşma
salan şəxs.
ALİ BAŞ KOMANDAN (fransız command; latın commando
-
tapşırıram, əmr edirəm) - bir qayda olaraq dövlət başçılarına
m
ənsub olan (Konstitusiyada təsbit edilən), müharibə zamanı,
80
b
əzən isə həm də dinc (müharibəsiz) şəraitdə də ən yüksək
h
ərbi vəzifə. A.B.K. vəzifəsi ilk dəfə Rusiya imperiyasında
1914-cü ild
ə təsis edilmişdir.
ALİ (DÖVLƏT) HAKİMİYYƏTİ ORQANLARI - dövlət
funksiyalarını və məsələlərini öz səlahiyyətləri çərçivəsində
h
əyata keçirmək məqsədi ilə, qanuni (Konstitusiya ilə)
b
ərkidilmiş, dövlət-hakim səlahiyyətləri ilə təchiz edilmiş,
dövl
ət məmurlarından ibarət olan (bəziləri bir şəxs tərəfindən,
dig
ərləri kollegial şəkildə idarə olunan), təşkilati və təsər-
rüfatı baxımından təmin edilmiş, dövlətin bütün orqanları
sistemin
ə və vətəndaşlara başçılıq edən dövlətin Ali idarə-
etm
ə orqanları. A.(D).H.O. hakimiyyət səlahiyyətləri tətbiq
olunark
ən, onlara qarşı hər hansı bir təzyiq göstərilməsi,
maneçilik tör
ədilməsi yol verilməzdir, onlar tərəfindən qəbul
edil
ən aktların (Qanunlar, Fərmanlar, qərarlar və s.) icrası
aşağı dövlət və qeyri-dövlət strukturları və vətəndaşlar
(insanlar) üçün m
əcburidir, əks halda, həmin aktların icra
edilm
əməsi müəyyən hüquqi məsuliyyətə səbəb ola bilər.
Dövl
ətlərin quruluşundan asılı olaraq A.(D). H.O. for-
malaşması qaydası, tərkibi, səlahiyyət və funksiyaları müxtə-
lif ola bil
ər. Azərbaycan Respublikasında A.(D).H.O. struk-
turuna Qanunvericilik, İcra və Məhkəmə hakimiyyəti orqan-
ları daxildirlər.
ALİ MƏHKƏMƏ – öz səlahiyyətləri çərçivəsində dövlət
(respublika) m
əhkəmələrinin məhkəmə fəaliyyətinə nəzarət
ed
ən, ümumi və ixtisaslaşdırılmış məhkəmələrin icraatına aid
edil
ən mülki, cinayət və digər işlər üzrə kassasiya qaydasında
v
ə nəzarət qaydasında və yeni açılmış hallar üzrə ədalət
mühakim
əsini həyata keçirən, məhkəmə praktikasını öyrənən
v
ə ümumiləşdirən, məhkəmə statistikasını təhlil edən, məh-
k
əmə işlərinə baxıldıqda meydana çıxan məsələlərlə əlaqədar
dövl
ət (respublika) qanunvericiliyin tətbiqi barəsində məhkə-
m
ələrə rəhbər izahatlar verən və onların (izahatların) dövlət
81
(respublika) m
əhkəmələri tərəfindən yerinə yetirilməsinə
n
əzarət edən və digər səlahiyyətlərini həyata keçirən müstəqil
Ali M
əhkəmə orqanıdır; Konstitusiya subyektidir. A.M. for-
malaşmasının (təyin edilib seçilməsinin) mürəkkəb Kon-
stitusiya hüquqi qaydası vardır. A.M, aşağıdakı tərkibdə
f
əaliyyət göstərir: Mülki işlər üzrə Məhkəmə kollegiyası,
Cinay
ət işləri üzrə Məhkəmə kollegiyası, onun Rəyasət
Heyy
əti-Plenumu.
ALKOQOLİZM (ərəb-uyuşdurucu maye) - (alkoqol düşkün-
lüyü) - c
əmiyyətin bəzi üzvləri arasında yayılmış, spirtli
içkil
əri müntəzəm surətdə içmək nəticəsində baş verən və içki
h
ərisliyi ilə xarakterizə olunan xəstəlik və bundan irəli gələn
neqativ hallar. A. inzibati v
ə maddi məsuliyyət ilə cəzalan-
dırılır.
ALOGİZM (yunan a-inkar və logos-zəka, təlim, söz) –
yürüdül
ən siyasətin və siyasi cərəyanın heç bir məntiqə
uyğun olmaması, bəşəriyyət tərəfindən qəbul edilmiş ümumi
normalara zidd getm
əsi, intuisiyanın, etiqadın, vəhyin mənti-
q
ə qarşı qoyulması. Buna nümunə olaraq kommunizmi, faşız-
mi, ifrat mill
ətçiliyi göstərmək olar. Belə siyasət bir qayda
olaraq süquta m
əhkumdur. A. qatı forması antilogizmdir.
ALTERNATİV (fransız alternatıve; latın alter-ikisindən biri
sözünd
ən) - müəyyən siyasi situasiyalarda (misal üçün:
seçkil
ərdə; referendumda) siyasi subyektin iki və ya daha çox
(misal üçün: namiz
ədlərdən və ya siyasi konsepsiyalardan)
mümkünatdan birinin seçm
əli olduğu variant.
AMNİSTİYA - (yunan amnētia-bağışlamaq, unutmaq) - ci-
nay
ət törətmiş şəxsləri tam və ya qismən cinayət cəzasından
azad etm
ək, cinayət cəzasını yüngülləşdirmək məqsədlərinə
xidm
ət edən, səlahiyyətli hakimiyyət orqanı (Qanunvericilik
orqanı) tərəfindən qəbul edilən, Ali humanist akt. İki kate-
qoriya A.-lar mövcuddur: C M bu v
ə ya digər maddəsilə məh-
kum olunmuş bütün şəxslərə şamil edilən - “ümumi amnis-
Dostları ilə paylaş: |