25
Ataqli’ italyali’ arxitektor ha’m
dizayner D. Ponti, dizaynnin’
maqseti go’zzal tu’rler, qolay ha’m
suli’w buyi’mlar islewden ibarat,
dep yesaplaydi’.
Dizayn ko’rkem wo’neri u’sh
tu’rge, yag’ni’y: arxitekturali’q
dizayni (interyer, eksteryer, land-
shaft), sanaat dizayni (awi’r ha’m
jen’il sanaat), baspa dizayni (jurnal,
gazeta, kitap, qutli’qlawlar) boli’p
bo’linedi.
Mebel
Maketler
Balalar woyi’ni’ kompleksi
Interyer u’skeneleri
Li paslar dizayni
26
Dizayn ko’rkemlik jaqtan joybarlawdi’n’ tiykarg’i’ wazi’ypalari’na
ni’shanli’q belgileri, qadaqlaw quti’lari’, yestelik buyi’mlari’, ha’r
tu’rli kostyumlar, reklamalar, mebel, ko’rsetiw a’sbaplari’, balalar
woyi’ni’ kompleksi, interyer ha’m eksteryerdin’ ko’rkem eskiz ha’m
maketlerin tayarlaw kiredi. Ma’selen, «buyi’mlar dizayni», «avtomo-
biller dizayni», «li paslar dizayni» ha’m basqalar.
Dizaynler metro ba’ndirgileri arxitekturasi’n, vagonlari’n,
jazi’wlardi’n’ u’lken-kishiligin, eskalatorlardi’n’ tu’rin sheshedi.
Na’tiyjede, O’zbekistan metrosi’ ha’m woni’n’ qolay vagonlari’,
stanciyalari’ni’n’ jaqti’ ha’m suli’w bezelgen zallari’ qa’li plesti.
Bug’ingi ku’nde turmi’si’mi’zdi’n’ heshbir tarawi’n, soni’n’
ishinde, bilimlendiriw sistemasi’n ha’m xabar texnologiyalari’ ha’m
Metropoliten
Eskalator
27
de woni’n’ tiykari’ bolg’an kompyuterlerisiz ko’z aldi’mi’zg’a kelti-
ri p bolmaydi’.
Texnika bag’dari’ndag’i’ ha’r tu’rli dizaynerlik ko’rkem wo’neri-
nin’ u’lgilerin ko’riwimiz mu’mkin. Quyashli’ O’zbekistanda
dizayn ha’m wo’zinin’ jergilikli belgileri menen aji’raladi’.Mi’sali’,
Andijandag’i’ Asaka avtomobil zavodi’ni’n’ konstruktorli’q byurosi’
wo’zinin’ jetekshi dizaynerlerinin’ ku’shi menen avtomobildin’
birneshe modellerin jaratti’.
Avtomobil dizayni
Ko’rkem joybarlaw
28
Ha’zirgi ku’nde «GM O‘zbekiston» qospa ka’rxanasi’nda belgili
«Chevrolet» markasi’ tiykari’nda «Malibu», «Captiva», «Lasetti», «Co-
balt», «Nexia», «Spark», «Damas» markasi’ndag’i’ avtomobiller islep
shi’g’ari’lmaqta.
Dizayn ko’rkem wo’nerinin’ tu’rlerinen biri — bul ko’rkem kon-
strukciyalaw. Bunda woqi’wshi’lar ha’r qi’yli’ ko’riniske iye bolg’an
quti’larg’a ko’rkem bezew beri p, woni’ u’skeneleydi, soni’n’ menen
birge, bayramlarg’a bag’i’shlang’an otkritkalar, ha’r tu’rli tu’rdegi
sawg’a-sa’lem ushi’n quti’shalar tayarlaydi’.
Su’wretlew ha’m a’meliy ko’rkem wo’nerdin’ tu’rleri boyi’nsha
su’wretlew qurallari’ haqqi’nda teoriyali’q mag’luwmatqa iye boldi’q.
Wolardi’n’ barli’q tu’rleri ushi’n ta’n bolg’an tiykarg’i’ qural — bul
kompoziciya.
Kompoziciyada, yen’ a’hmiyetlisi, shi’g’armani’n’ kompoziciyali’q
sheshimi, mazmuni’, su’wretlew qurallari’nan duri’s ha’m wori’nli’
paydalani’wi’ boli’p yesaplanadi’.
Kompoziciya du’ziwde su’wretlew qurallari’
Kompoziciya du’ziwden maqset — temag’a muwapi’q keletug’i’n
elemetlerdi tan’lap ali’p, wolardi’n’ bo’limleri worni’n almasti’ri’w,
yag’ni’y detallar kirgiziw arqali’ original mazmundag’i’
su’wretlewshi do’retiwshilik jumi’slardi’ wori’nlawdan ibarat.
Kompoziciyani’n’ tiykarg’i’ qurallari’, tu’sinikleri ha’m wolardi’n’
su’wretleniwi haqqi’nda toli’q mag’luwmat ali’nadi’. Mi’sali’, kom-
poziciya qurallari’nan biri — format yesaplanadi’, woni’n’ u’sh
ko’rinisi bar: tegis (jati’q) jag’dayi’ (gorizontal), tik jag’dayi’ (verti-
kal) ha’m kvadrat formasi’nda boladi’.
29
N. Ori pova. «Bahor»
R. Ahmedov. «Anorlar»
G‘. Abdurahmonov. «Sijjakda kuz»
P. Benkov. «Dugonalar»
S. Abdullayev. «Navoiy va Husayn Boyqaro»
30
Y. Salpinqidi. «Xumson»
Xudojniklerdin’ ha’r tu’rli jag’daydag’i’ formatta su’wretlengen
shi’g’armalari’, mi’sali’, R. Ahmedovti’n’ «Anorlar», S. Abdullayevti’n’
«Nawayi’ ha’m Xusayn bayqara», N. Ori povti’n’ «Bahor»,
A. Kuindjinin’ «Qayinzorda» kompoziciyasi’ni’n’ su’wretlew qurali’
talqi’lawi’na mi’sal bola aladi’.
Kompoziciya qurallari’nan birine ma’kan tu’sinigi kiredi, wolar
ko’p planli’ ha’m bir planli’ ko’riniste boladi’:
31
Qurallardan ja’ne biri, kompoziciya worayi’ — sa’ykeslik, dinamika
ha’m statika, ren’, jaqti’, saya, kontrast, ritm dekorativlik ha’m
pu’tinlik si’yaqli’ tu’siniklerin wo’z ishine aladi’.
O’zbekistan xudojnikleri do’retiwshiliginde barli’q kompoziciya
su’wretlew qurallari’n baqlawi’mi’z mu’mkin.
Estetikali’q woylap tabi’wlardi’ Mikelanjelo, Tician, Rembrandt,
T. Yablonskaya, A. Savrasovti’n’ wo’lmeytug’i’n shi’g’armalari’nda
kompoziciyani’n’ du’ziliwin ko’rkem qurallar ja’rdeminde ko’rsetil-
genin ko’riw mu’mkin.
1. Su’wretlew wo’nerinin’ qanday su’wretlew qurallari’n bilesiz?
2. Su’wretlew wo’nerinin’ su’wretlew tili haqqi’nda ayti’p berin’.
3. Ren’li su’wret tu’rinin’ tiykarg’i’ su’wretlew qurallari’na neler
kiredi?
4. Grafikada wo’zine ta’n su’wretlew-ko’rsetiw qurallari’n mi’sallar
menen tu’sindiri p berin’.
5. Mu’sinshilikte ko’lem qural si’pati’nda qanday a’hmiyetke iye?
6. A’meliy ko’rkem wo’nerinin’ su’wretlew qurallari’ haqqi’nda nelerdi
bilesiz?
Tapsi’rma: Su’wretlew wo’nerine tiyisli materiallardi’ ji’ynawdi’ dawam
yettiriw. Jasaytug’i’n jerindegi ko’rkem wo’ner shi’g’armalari’ (grafika,
ren’li su’wret, mu’sin, a’meliy ko’rkem wo’ner shi’g’armalari’n)
baqlaw ha’m wolardi’n’ ko’rkem obrazi’n talqi’law.
2 , 3 - s a b a q l a r . QA’LEMDE HA’R TU’RLI SI’ZI’Q (SHTRIX)
LAR JA’RDEMINDE SU’WRETLEW OBRAZLARI’N JARATI’W
Su’wretlew wo’neri tu’rlerinin’ tiykari’ qa’lemli su’wret yesap-
lanadi’. XVIII a’sirden baslap «Qa’lemsu’wret» tu’sinigi si’zi’qlar
ja’rdeminde obraz jarati’w si’pati’nda su’wretti belgilewshi termin
boli’p yesaplanadi’ ha’m barli’q su’wretlew wo’neri tu’rlerindegi zat
(buyi’m)ti’n’ formasi’, wo’lshemi du’zilisi ha’m xarakterin belgilep
beriwshi a’hmiyetli wo’zgeshelikleri menen ko’rinedi. Qa’lem su’wret
wo’zgesheliklerin teren’irek u’yreniw ushi’n su’wretlew sha’rtli tu’rde
birneshe tu’rlerge bo’linedi.
Dostları ilə paylaş: |