26
2. Bu cür məhsulların sərbəst dönərli valyutaya mini-
mum satış
həcmləri müəyyənləşdirilir;
3. Strateji əhəmiyyətli məhsullara daxili tələbatı müəy-
yənləşdirmək
vacib bir məsələyə çevrilir;
4. Strateji məhsulların satışından respublikaya valyuta-
nın daxil olması üçün tədbirlər nəzərdə tutulur, bunun üçün
normativlər müəyyənləşdirilir, məhsulun haqqını ödəmədən
onun satışına
icazə verilmir;
5. Xarici ticarət haqqında əsasnamənin hazırlanması,
respublikada xarici iqtisadi əlaqələrə nəzarət üzrə dövlət ko-
missiyasının yaradılması tövsiyə edilir;
6. Gömrük nəzarəti formaları sadələşdirilir və s.
Bu fərmanların davamı olaraq, onların həyata keçiril-
məsini gerçəkləşdirmək məqsədi ilə Nazirlər Kabineti 15
noyabr 1995-ci il tarixdə «Azərbaycan Respublikasında xarici
ticarətin sərbəstləşdirilməsi haqqında» qərar qəbul etmişdir. Bu
qərar lisenziyalar və kvotalar səbəbindən ixracı çətinləşən
məhsulların anbarlarda yığılıb qalmasına son qoyulması, xarici
iqtisadi əlaqələr üçün daha əlverişli imkanlar yaradılması baxı-
mından qiymətlidir.
II FƏSİL. Beynəlxalq ticarəti şərtləndirən
amillər
2.1. Beynəlxalq ticarətin iqtisadi əsasları.
Beynəlxalq ticarət istər ayrı-ayn ölkələrdə, istərsə də
dünya miqyasında ictimai həyatın ayrılmaz və mühüm tərkib
hissəsinə çevrilmişdir. Küçələrdə şütüyən müxtəlif markalı
xarici avtomobillər, insanların geydikləri rəngarəng paltarlar,
işlətdikləri radio qəbuledicilər, tozsoranlar və. s. xarici ticarətin
gündəlik həyat və məişətimizə necə daxil olduğunu hər an bizə
xatırladan kiçik nümunələrdir.
28
yətinə malikdir. Avstraliya isə, əksinə geniş torpaq sahələrinə
malikdir. Ancaq insan qüvvəsi və kapital çatışmazlığı vardır.
Ona görə də, bu ölkə buğda, yun, ət kimi "torpaq-tutumlu"
əmtəələr istehsal edə bilir. İnkişaf etmiş sənaye ölkələri isə
avtomobil, maşın, avadanlıq və s. kimi kapital tutumlu
əmtəələrin istehsalına üstünlük verirlər. Bol və ucuz işçi qüv-
vəsinə malik olan zəif inkişaf etmiş ölkələrdə isə əməktutumlu
əmtəələrin istehsalı üstünlük təşkil edir.
Beynəlxalq ticarət haqqında mülahizələr dərinləşdiril-
dikdə göstərilən amillərin təşkili ilə xarici ticarətin əsasını
təşkil edən digər amillər də ortaya çıxır. Bunlar aşağıdakılardır:
1. Yerli istehsalın kifayət etməməsi;
2. Əmtəələrin qiymətinin beynəlxalq miqyasda fərqlən-
məsi;
3. Müxtəlif ölkələrdə fərqli əmtəələrin istehsalı.
Yuxarıda qeyd olunduğu kimi
beynəlxalq əmək bölgüsü
nəticəsində ölkələr konkret əmtəə istehsalı üzrə ixtisaslaşmış
və bir çox əmtəələr bəzi ölkələrdə ya istehsal edilmir, ya da çox
az istehsal edilir, digər ölkələrdə isə əmtəələr izafi istehsal
edilir. Beləliklə, dünyada heç bir ölkə özünün bütün ehtiyac-
larını özü təmin edə bilmir.
Beynəlxalq miqyasda qiymət fərqi də xarici ticarəti
şərtləndirən mühüm amillərdən biridir. Aydındır ki, bütün öl-
kələrdə əmək məhsuldarlığı eyni deyildir. Bu isə əmtəələrin
maya dəyərinin və son nəticədə isə beynəlxalq qiymətlərin
fərqli olmasına səbəb olur. Beynəlxalq ticarət isə tələb edir ki,
hər hansı bir ölkə istehsal edə bildiyi bütün əmtəələri deyil, ən
az xərclə daha çox əldə edilən məhsulun istehsalı ilə məşğul
olsun. Ölkə daxildə ucuz başa gələn məhsulları istehsal etməli,
baha başa gələn əmtəələri isə xaricdən gətirməlidir. Bu şərtə
əməl edən hər bir ölkə beynəlxalq əmək bölgüsünün üstünlük-
lərindən ölkənin sosial-iqtisadi irəliləyişi üçün istifadə etmiş
olur. Bu, müvafiq fəsillərdə görəcəyimiz kimi son nəticədə