2
AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASI
A.BAKIXANOV ADINA TARİX İNSTİTUTU
AZƏRBAYCAN
TARĠXĠ
ən qədimdən
bizim eranın III əsri
YEDDĠ CĠLDDƏ
I CĠLD
BAKI – 2007
3
Bu kitab "Azərbaycan tarixi. Yeddi cilddə. I cild" (Bakı, Elm, 1998)
nəşri əsasında təkrar nəşrə hazırlanmışdır
Məsul redaktor:
Iqrar Əliyev
Akademik
ISBN 978-9952-448-36-8
947. 5402-dc22
Tarix – Azərbaycan
Azərbaycan tarixi. Yeddi cilddə. I cild (Ən qədimdən - b.e. III əsri).
Bakı. "Elm". 2007. 520 səh. + 40 səh. illüstrasiya.
Azərbaycan dünyanın ən qədim insan məskənlərinden və sivilizasiya
mərkəzlərindən biridir. Yeddicildlik "Azərbaycan tarixi"nin I cildi Azərbaycan
tarixinin ən qədim zamanlardan başlayaraq eramızın III əsrinin birinci rübü ilə başa
çatan böyük bir dövrünü əhatə edir.
Kitabda arxeoloji mənbələr və yazılı abidələr əsasında ölkəmizdə ibtidai insan
cəmiyyətinin mərhələləri, mənəvi həyatı, onun dağılması, ilkin sinifli cəmiyyətin və
dövlətlərin meydana gəlməsi, onların taleyi, şəhər həyatı, mədəniyyəti, xalqın yadelli
işğalçılarla mübarizəsi, etnik məsələlər və s. açıqlanır.
"Elm" nəşriyyatı, 2007
4
ĠNSTĠTUTDAN
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Tarix İnstitutunun kollektivi ötən əsrin
70-ci illərindən başlayaraq Elmlər Akademiyası Rəyasət Heyətinin təsdiq etdiyi Baş
Redaksiya Şurasının rəhbərliyi altında yeddicildlik "Azərbaycan tarixi" üzərində
işləməyə başladı. Artıq 1990-cı ildə iki cildi istisna olmaqla, bütün cildlərin yazılması
başa çatdırılmış, I, IV, V və VI cildlər Baş Redaksiya Şurası tərəfindən nəşr olunmağa
tövsiyə edilmişdi. Lakin bu cildlər öz dövrünün siyasi konyunkturasından azad
deyildi. Azərbaycan tarixinin bir sıra dövr və aspektləri hakim ideologiyanın təsiri
altında birtərəfli işıqlandırılır, faktlar və hadisələr siyasiləşdirilir, bir sıra görkəmli
tarixi şəxsiyyətlərin fəaliyyəti təhrif edilir, ya da tamamilə unudulurdu.
Tarixçi alimlər özlərinin professional səviyyəsini saxlamaqla Azərbaycan
tarixinin obyektiv, həqiqi mənzərəsini bərpa etməlidirlər. Azərbaycan tarixinin müasir
tələblər səviyyəsində akademik nəşrini hazırlamaq üçün sənəd və mənbələrin
araşdırılması, eləcə də zəngin çoxcəhətli faktik materialların tam dərk edilməsi
sahəsində böyük işlər görülməlidir.
Geniş ictimaiyyətin tarixi biliklərə, xüsusilə Ana vətənin tarixinə daim artmaqda
olan marağını nəzərə alaraq, Elmlər Akademiyasının Rəyasət Heyəti 1997-ci il
sentyabr ayının 24-də çoxcildli "Azərbaycan tarixi"nin hazırlanıb nəşr edilməsini
qərara aldı.
Oxuculara
təqdim
edilən,
əhəmiyyətli dərəcədə yenidən işlənib
təkmilləşdirilmiş bu nəşr tarixçi alimlərimizin həmin qərara cavabıdır.
Biz əminik ki, oxucu kütləsinin mühakiməsinə verilən bu kitabların
"Azərbaycan tarixi"nin çoxcildli akademik nəşri üçün böyük faydası olacaqdır.
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Tarix İnstitutunun rəhbərliyi, müəllif
kollektivi oxucuların qeyd, təklif və arzularını minnətdarlıqla qəbul edəcəkdir.
5
G Ġ R Ġ ġ
Azərbaycan yer üzünün ən qədim mədəniyyət mərkəzlərindən biridir. Onun
ərazisinin sakinləri minilliklər ərzində yaratdıqları zəngin mədəni irs qoyub getmişlər.
Bu irs müxtəlif tarixi qaynaqlar – maddi və yazılı abidələr əsasında öyrənilir.
Maddi abidələrin öyrənilməsi ilə arxeologiya məşğul olur. Torpaq özündə bu
abidələrin tükənməz "arxivi"ni - əmək alətləri, məişət və bəzək əşyaları, silah, məskən
qalıqları, qəbirlər, qədim mədən və metaləritmə yerləri, həmçinin başqa şeylər
saxlayır.
Ona görə də ayrı-ayrı elmlərin qovuşuğunda dayanan arxeologiyanın
əhəmiyyəti son dərəcə böyükdür. Müxtəlif elmlərin nümayəndələri, ilk növbədə,
arxeoloq, tarixçi və filoloq, fizik və kimyaçı, etnoqraf və antropoloq, geoloq və
paleontoloq, botanik, zooloq və başqaları öz biliklərini "arxeologiya mehrabı"na
gətirirlər.
Axtarış zamanı aşkara çıxarılan arxeoloji abidələr qədim dövrlərdən başlamış
son orta əsrlərədək Azərbaycan tarixini daha əsaslı şəkildə və daha dərindən
işıqlandırmaq imkanı verir. Şübhə yoxdur ki, azərbaycanşünaslığın bir çox mühüm
problemlərinin həlli birbaş arxeoloji axtarışlarla bağlıdır.
Arxeologiya təkcə öyrənilən ölkənin ilk sakinlərinin maddi və mənəvi
mədəniyyət səviyyəsi haqqında mühakimə yürütməyə deyil, həm də məhsuldar
qüvvələr tarixi, sinfi cəmiyyətin yaranması və inkişafı, miqrasiya, etnogenez və bir
çox başqa problemlərlə bağlı olan mühüm məsələlərin bu və ya digər dərəcədə həll
olunmasına imkan verir.
Arxeologiya
diyar
tarixinin
məkan
üfüqlərini, onun çərçivələrini
genişləndirmiş, bizim nəsil şəcərəmizin minilliklərin dərinliklərinə gedən köklərini
izləməyə imkan vermişdir.
Lakin təkcə arxeologiyanın köməyi ilə sosioloji nəticələr çıxarmaq, yazılı
qaynaqlar olmayan dövrlərin, o cümlədən ibtidai icma cəmiyyətinin, necə deyərlər,
canlı tarixini vermək, xüsusən də ibtidai icma dövründə sosial münasibətlərin, insanın
mənəvi aləminin mənzərəsinin yaratmaq və s. qeyri-mümkündür. Maddi abidələri
"canlandırmaq", onları izah etmək üçün əlavə məlumatlar, ilk növbədə, primatoloji
müşahidələr, paleoantropoloji tədqiqatlar və əlbəttə ki, etnoqrafik materialların cəlb
olunması zəruridir.
Arxeoloji materiallar, şübhəsiz ki, etnoqrafik şərh tələb edir, əks halda
bölgənin ibtidai icma cəmiyyəti tarixinin dolğun mənzərəsini bərpa etmək çətindir.
Bizə məlum olan antropoloji material çox az olsa da, onun böyük əhəmiyyəti
var.