Tərtibçi:
Elçin Cəfərov
, versiya 15.04
çıxarır.
Arid iqlim
coğrafi
Rütubət əmsalının vahiddən çox kiçik olduğu, torpaqda rütubətin kəskin çatışmadığı quraq iqlim
şəraiti
Aristokrat
tarixi
Quldarlıq və feodalizm cəmiyyətində varlı əyyan
Arreqasiya
siyasi
Siyasi qərarları qəbul edənlərin qarşılıqlı bərabərliyinin qorunması
Artsak
(Arsak,
Arsax)
tarixi
Azərbaycan ərazisində türk tayfalarına məxsus qədim toponimdir. “Arsax” sözü qədim türk tayfası
olan sakların adı ilə bağlıdır və “igid sak”, “ər sak”, “sak kişisi” mənalarını verir. E.ə. II əsrdən
etibarən indiki Qarabağ ərazisi və ondan cənubda olan (Cənubi Azərbaycan) bəzi ərazilər Arsak
adlanırdı. Sonradan Qarabağ toponiminin işlədilməsi Arsak sözünü sıxışdırmışdır. Lakin, hələ də
Qarabağ sözü ilə paralel olaraq işlədilməkdədir. Alban dövlətinin süqutundan sonra patriarxlığın
mərkəzi Arsaxa keçir. Mənbələrdə Arsax "möhkəmləndirilmiş vilayət", "möhkəm ölkə" adlanırdı. İlk
orta əsrlərdə erməni tarixçilərinin əsərlərində bu söz Artsax kimi verilib. Türkcə izah olunduğu
halda, bu söz nə qədim, nə də müasir erməni dilində heç bir məna vermir.
Tarixi Arsax (antik mənbələrdə Orxistana) vilayəti sağ sahil Albaniyasının (Hazırda Qarabağın
dağlıq hissəsi və Mil düzü) əyalətlərindən biri idi.
Aslar
tarixi
Türkdilli soyların ən qədim əcdadlarından biri. Asların adına "Orxon Yenisey"də rast gəlinir.
Assimilyasiya
coğrafi
Bir xalqın öz dilini, mədəniyyətini və milli şüurunu itirərək başqa xalqa qarışması, onun
içərisində əriyib getməsi, qarşılıqlı mənəvi nüfuzetmə
Aşağı yaş senzi
hüquqi
Dövlət qulluğuna qəbul edilmək üçün isə 16 yaşına çatmağın lazımlığı qeyd olunub. Prezident 35,
Baş nazir 30, Baş nazirin müavini, nazir, digər mərkəzi İH orqanının rəhbəri 25, Millət vəkili 25,
Naxçıvan MR Ali məclis sədri 30 (Naxçıvan MR-da 5 il yaşayan,), Hakim 30 (son yaş 65,
peşəkarlığından istifadəyə ehtiyac yaranarsa, Məhkəmə-Hüquq Şurasının təklifi ilə 70), Gömrük
orqanlarında işə qəbul olunmaq üçün Yaşı 30-u keçmiş vətəndaşlar qəbul edilmirlər. Vergi
orqanlarında işə yaşı 35-i keçməmiş vətəndaşlar qəbul edilirlər. Daxili işlər orqanlarında xidmət
üçün yaşı 20-dən aşağı və 30-dan yuxarı olmayan Azərbaycan vətəndaşları qəbul olunurlar. Maliyyə,
təsərrüfat, kriminalistik təhqiqatlar, tibb xidmətləri, həmçinin mühəndis-proqramçı, tədris
müəssisələrində orta və böyük rəis heyəti vəzifələrinə yaşı 35-dək olan şəxslər də qəbul oluna
bilərlər: “Zərurət yarandıqda müstəsna hal kimi yaşı 40-dək olan elmi dərəcəyə malik mütəxəssislər
də xidmətə götürülür. Daxili işlər orqanlarının əməkdaşları rütbələrindən asılı olaraq müxtəlif yaş
həddinədək xidmət edə bilərlər. Burda da yaş məhdudiyyətləri 50 ilə 65 yaş arasında dəyişir.
Feldyeger rabitəsi – məxfi rabitə orqanında xidmət keçmə üçün də yaş senzi 30, Penitensiar
xidmətdə qulluğa isə 20-dən aşağı və bir qayda olaraq 30-dan yuxarı olmayan şəxslər qəbul
olunurlar.
Aşınma
coğrafi
Yer səthində xarici qüvvələrin təsiri nəticəsində süxurların parçalanaraq xırdalanması prosesi. Fiziki
(mexaniki), kimyəvi, üzvi aşınma növlərinə bölünür.
Ateizm
tarixi
Allahsızlıq
Atmosfer
coğrafi
(yun. atmos - buxar va sphaira – təbəqə, kürə) Yeri əhatə edən qarvari
hava təbəqəsi
Atoll
coğrafi
Adətən, sualtı
vulkan konusu üzərində yaranan, dairəvi yerləşən mərcan adalar qrupu
Avatura
siyasi
Real şəraiti nəzərə almadan edilən, məcburiyyətə düçar olan, risqli hərəkət. (Hitler Almaniyanin II
dünya müharibəsini törətməsi).
Avgi tövləsi
tarixi
qədim yunan əsatirində çar Avginin təmizlənməyən tövləsi. Herakl 1 günə təmizlədi.
Avropa
Atom
Enerji Birliyi
iqtisadi
A.F.R, Fransa, İtalıya, Niderland, Belçika və Lüksemburqatom enerjisi eht. və atom sənayesinin
birləşməsi məqsədilə 1957-ci ildə yaranan təşkilat
Avropa
Birliyi
(Avropa İttifaqı)
siyasi
28 dövləti birləşdirən dövlətlərüstü və eyni zamanda dövlətlərarası iqtisadi və siyasi təşkilat.
Formal olaraq 1 noyabr 1993-cü ildə Maastrixt sazişi ilə təsis edilmiş bu ittifaqın təməli 18 aprel
1951-ci il tarixli Paris Müqaviləsinə əsasən, Belçika, Almaniya, Fransa, Niderland, Lüksemburq və
İtaliya tərəfindən Avropa Kömür və Polad Birliyinin (AKPB) yaradılması ilə qoyulub.
Təşkilatın mənzil qərargahı Brüsseldə yerləşir.
AB yeganə beynəlxalq təşkilatdır ki, özündə həm beynəlxalq təşkilat, həm də dövlət əlamətləri
daşıyır, əslində isə formal olaraq heç biri deyil. Bəzi məsələlər birliyin ümumi institutları, bəziləri isə
üzv dövlətlərin nümayəndələrinin razılaşması ilə qəbul edilir. AB-nin 3 vacib qurumu var: Avropa
Şurası, Avropa Parlamenti və Avropa Komissiyası.
Avropa
Parlamenti
siyasi
Avropa Birliyinə üzv dövlətlərin milli parlamentləri ilə oxşar haqlara sahib olan Avropa Parlamenti
AB xalqlarının demokratik siyasi iradəsini təmsil edir. Parlament Avropa Birliyinin üç vacib
qurumundan biridir.
Avropa Parlamenti 1952-ci ildə qurulub. İclasları Brüsseldə və Strasburqda keçirilir. 1979-cu ilə
qədər onun üzvlərini dövlətlər təyin edirdi. Həmin il verilən qərarla üzvlər birbaşa seçkilərdə
seçilirlər.
Parlamentin üç vacib funksiyası var:
Avropa qanunlarını elan etmək;
Avropa qurumlarına demokratik nəzarət etmək;
Şura ilə birlikdə büdcəyə dair qərarlar vermək.
Parlament öz səlahiyyətlərini Şura ilə bölüşür. Qərarların əksəriyyəti birlikdə verilir. Parlament həm
də Avropa Komissiyasının üzvləri barədə təkliflərə baxır, onları təsdiq edir.
Avtokratiya
siyasi
Mütləqiyyət, bütün dövlət hakimiyyətinin bir nəfərin əlində toplandığı idarəetmə forması. Heç bir