Tofiq Xəzər
Yüklə 4,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
görüb yaranı baĢqa dəsmalla bağlayırlar, amma qan dayanmadığından həmən dəsmalla bağlamağa məcbur olurlar. Hadisə Hürr haqqındakı pis fikirləri aradan götürür. ġah Ġsmayıl burada məqbərə tikdirib xidmətçi təyin edir". Xətainin bu addımı həm də dərin hərbi-siyasi anlam kəsb edirdi. Belə ki, qızılbaĢların Ģahı müxtəlif döyüĢlərdə tövbə edib, onun tərəfinə keçənlərə tarixi nümunə göstərirdi. Qəzəldən də göründüyü kimi, dini etalon kimi tövbənin Ġslam əxlaqında müstəsna müqəddəs əhəmiyyəti var. Sonralar folklorlaĢmıĢ Xətai qəzəlləri istər folklor, istərsə də klassik yazılı ədəbiyyatımıza dərin təsir göstərib. Xətainin qəzəl yaradıcılığındakı folklorizmlər elə biçim və bədiiləĢdirmə səviyyəsindədir ki, bu təsir tamamilə təbiidir. Amma digər klassiklərimizdən fərqli olaraq, Xətai yaradıcılığı tədqiqat baxımından uzun illər diqqətdən kənarda qalıb. Buna görə Ģairin özünəməxsus sənətkarlıq keyfiyyətləri vaxtında öz qiymətini ala bilməyib. Bununla belə, hələ iyirminci əsrin əvvəllərində Xətai yaradıcılığına, səthi və "mövsümi" də olsa, müraciətlər olmuĢdu: "ġah Xətai üstündə çox böyük gurultu, parıltılar qopdu və bir çox par-par parlayan fulad
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
cığırından çıxararaq mübahisədən mücadiləyə keçdilər. Nəticədə, ġah Xətai bir tərəfin təqdirinə məzhər olaraq, digər tərəfin də təkdirinə məruz qaldı. "Molla Nəsrəddin" məcmuəsi müdirinin karikaturasına məruz qalan ġah Xətai, eyni zamanda, Leninqrad əncümənidaniĢ əzasından müstəĢriqi-Ģəhir professor Marrın tarixi məktubu ilə məmcid olundu. Xülasə, müĢadimeyi-əfkardan bu bariqeyi-həqiqət parladı və hər kəs Azərbaycan tarix ədəbiyyatında ġah Xətainin ali-əba bir mövqeyi olduğuna gerçəkdən qənaət hasil etdi." Salman Mümtazın hələ C.Məmmədquluzadənin sağlığında dərc olunmuĢ bu məqaləsindən aydın görünür ki, akademik Marrın münasibəti olmasaymıĢ, müəllifin təbirincə, nəinki "fulad qələmli" tədqiqatçılar və eləcə də bir mühərrir kimi Mirzə Cəlil də özünün "Molla Nəsrədin" jurnalı vasitəsi ilə oxucularda Xətai barəsində yanılıĢ rəy yarada bilərmiĢ. 1924-cü ildə "Maarif və mədəniyyət" jurnalında dərc olunmuĢ həmin məqalənin tarixi-filoloji əhəmiyyəti bir də ondadır ki, S.Mümtaz Xətai irsinin toplayıcılarından olmuĢ, el ədəbiyyatı nümunələrini qələmə almaqla bərabər, Xətainin "Nəsihətnamə"sini də yazıya almıĢ Dərgahqulu Kirmani barəsində də məlumat vermiĢdi: "Dərgahqulu ġah Xətaiyə xitabən bir rübai
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
Hüseynidən və ġah Səfiəddin Ərdəbilinin dərgahı qullarından olduğunu bildirir və bu münasibətlə adının Dərgahqulu qoyulduğunu bədahətən söyləyir:
Mən Hüseyni məzhəbəm, Ģahın qulu, Yəni kim mən də allahın qulu. Ey Xətai, padiĢahımız kiĢi, Olmayınca uĢ bədrgahın qulu.
Bu fikirlərdən, eləcə də Dərgahqulu Kirmaninin rübaisindən aydın görünür ki, təkcə yaxın dövrlərin tədqiqatçıları deyil, eyni zamanda, Xətai çağlarına yaxın yaĢamıĢ təzkirəçilər də Ģairin xalq dilinə, xalq ədəbiyyatına, səfəviyyənin folklorlaĢmıĢ sufi-qızılbaĢ ənənələrinə və rəmzlərinə sadiqliyini açıq-aydın görmüĢ və buna öz münasibətlərini bildirmiĢlər.
Klassik üslubun tələblərindən daha çox xalq ədəbiyyatının üslubuna yaxın olan Xətai qəzəlləri Səfəvi hakimiyyətinin nüfuz dairəsində olan bütün ərazilərdə özünün novator qəzəlçilik ruhu ilə seçilirdi. Təkcə sufi dərviĢlərin təbliğ www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
görə də Xətai qəzəlləri bir örnək sayılırdı. Bu funksiyanı stimullaĢdıran əsas amil folklorlaĢmıĢ dini-mifoloji mündəricənin klassik qəzəl üslubu ilə birləĢməsi idi. PüxtələĢmiĢ qəzəl Ģairi Füzulinin digər Ģairlərə deyil, əsasən Xətaiyə meyl etməsinin səbəbi də məhz yeni dil imkanları və xalq ədəbiyyatı prinsiplərini özündə əks etdirən ġah Xətai qəzəlləri idi. Yəqin buna görə Füzulinin bir çox qəzəlləri Xətai qəzəlləri ilə səsləĢir:
Gözüm yaĢın tökərmən ayağinə, Bəli, sərv ayağində su gərəkdir.
Xətai Mərdümi-çeĢmim əyağinə rəvan su tökdü Ki, gərək su tökülə sərvin əyağinə müdam.
Füzuli Aləmdə nisanı biniĢandır.
Xətai Yüklə 4,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|