Gimnastika va uni

2.8. XX asrning birinchi yarmida O ‘zbekistonda
gimnastikaning ravnaq topishi
1918-yilda «Bolalar sport klubi» ochilib, unda g im nastika 
mashqlari va o ‘yinlar o ‘tkazilardi. 1919-yil Toshkentda T urkiston 
Olimpiya o'yinlari o ‘tkazildi. 1920-yil 10-oktabrda 0 ‘rta O siyo 
o ‘yinlari 0 ‘zbekiston gimnastlari yutug‘i bilan yakuniandi. 1921-yilda 
Turkfrontning «Yangi savodxonlik boshqarm asi» qoshida jism oniy 
tarbiya markaziy sho‘rolari tashkil to p d i. U ning maqsadi tu rli 
jismoniy tarbiya va sport tashkilotlarini birlashtirish va T urkiston 
mehnatkashlarini jismonan taibiyalashni rejaga muvofiq boshqarish 
edi. 1921-yilda 2-O ‘rta Osiyo Olimpiada o ‘yinlari ochildi, gimnastika 
ushbu o ‘yindan o ‘rin oigan edi.
1920-yilda F a rg ‘ona viloyat h a rb iy q o ‘m itasi q o sh id a g i 
«Всеобуч» bo‘lim i «Besh yillik m aktablarning 1 va 2-sinflarida 
jismoniy tarbiyadan ta ’lim berish b o 'y ich a qisqa dastur»ni ishlab 
chiqdi. D asturda gimnastika, yugurish, sakrash o ‘yinlari bilan sh u - 
g‘ullanish ko‘zda tutilgan. Mazkur dastur mundarajasida quyidagilar 
bayon etilgan: «Gimnastikaning m aqsadi to ‘g‘ri jism oniy rivoj- 
lanishga erishish, inson organizm i faoliyatidagi kam chiliklarni 
tuzatish, harakatlarni koordinatsiyalash qobiliyatini yuzaga keltirish, 
tartib-intizom ni rivojlantirish va asab tizim ini mustahkamlash».
M ashg^lotlarni toza havoda yoki sham ollatilgan xonalarda 
o‘tkazilishi kerak. Jismoniy tarbiya kengashi qoshidagi ilmiy shocba 
tomonidan jismoniy taibiya bilan shug‘ullanuvchilami tekshirish bo‘yicha 
antropometrik tashkil etildi. Sobiq Butunrossiya Markaziy Ijroqo'mi 
Hay’atining 1923-yil 27-iyuldagi qaroriga muvofiq, Turkiston Ijroqo‘mi 
qoshida madaniyat bo'yicha o ‘lka sho‘rolari tuzilib, unga respublikada 
jismoniy tarbiya va madaniyat ishíarini boshqarish topshirildi.
1927-yiIi B utuno'zbekiston sp artak iad asi o ‘tkazilib, u n in g
dasturidan gim nastika o'rin oldi. M oskvada 1928-yil o ‘tkazilgan 
sobiq Butunittifoq spartakiadasida o ‘zbekistonlik gimnastlar faxrli
4—5 o ‘rinni egallashdi. Toshkentlik gim nast Mechislav M urashko 
esa sobiq SSSR m utlaq chem pioni b o ‘lgan.
1929-yili Toshkentda birinchi m arta jism oniy tarbiya to‘garaklari 
tashkil topib, unda gimnastika sporti bo‘yicha musobaqalar o‘tkazilgan. 
Bu davrda gimnastikada to‘rt kurash mavjud bo‘lgan: yakkacho'p, 
halqalar, «eshak» va erkin mashqlarda sportchilar bellashgan.
0 ‘tgan asrning 30-yillaridan boshlab, bolalar va o‘smirlar orasida 
sport gimnastikasini rivojlantirish bo‘yicha ju d a katta ishlar olib borildi.

---

Toshkentdagi o iim lar uyi qoshida ochilgan b olaiar sho'basiga 
N.V. Kravchenko m urabbiylik qilgan.
1934-yilda T osh ken td a bo‘lib o ‘tgan 1-O ‘rta Osiyo va Qozo- 
g‘iston Respublikalari spartakiadasida jam oa birinchiligida birinchi 
o ‘rinni o'zbekistonlik gim nastlar qo'lga kiritishdi. 1935—37-yillarda 
«Spartak», «Lokomotiv», «Dinamo» ko‘ngilli sport janiiyatlarining 
tashkil topishi respublikada gimnastikani yanada rivojlamshiga turtki 
bo‘ldi. Ushbu sport jam iyatlarida gimnastika BO‘SM lar tashkil etilib, 
unda 100 dan ortiq yosh sportchilar tahsil olishgan. Ularga o ‘sha 
davming yetakchi murabbiylari N. Salnikov, N . Kotin, A. Petuxovlar 
saboq berishgan. U sh b u m aktablarda saboq olgan sport ustasi 
A. Abramyan, m am lakatning mutlaq chem pioni G . Konovalova, 
A. Borodin, N . Tarasov va V. Merkulovlar esa o ‘z davrining ilg‘or 
sportchilari edi.
1935-yili T oshkentda jism oniy tarbiya texnikum i ochilib, unda 
Moskva institutining bitiruvchisi Yan Xalilovich M urtazin, Rashid 
H am idov va U m ar A sadovlar gim nastikadan saboq berishgan. 
1936-yilda texnikum talabalari R. Hamidov va P. Zaviruxa respubiika 
chem pionlari unvoniga sazovor b o ‘lishdi.
Shu texnikum bitiruvchilari: dotsent M uham m adali Tojiyev, 
G .D . Jorjaladze — 0 ‘zD JT Ida «Gimnastika» kafedrasi mudiri, Karim 
J o ‘rayev, Rixsi O lim ova-Qoziyeva, A. Yefemenko — ToshD U «Jis­
m oniy tarbiya» kafedrasi mudiri, 1990—2000-yillarda 0 ‘zbekiston 
Respublikasi Gimnastika federatsiyasinmg raisi, dotsent Y.A. Ishoqov 
va bo shqalar 0 ‘z b e k isto n R espublikasida sp o rt gim nastikasi 
rivojlanishiga salmoqli hissa qo‘shishgan.
1936-yilda 0 ‘zbekistonda ilk bor sport gimnastikasidan bolaiar 
orasida birinchilik b o ‘lib o ‘tdi. V. Lebedev va R. Tom ilina respubiika 
c h e m p io n i u n v o n ig a sazo v o r boMgan. Bu h oi respu blik ada 
gim nastikaning kelgusida rivojlanishi uchun katta aham iyat kasb 
etib, gimnastika b o ‘yicha Olimpiada o ‘yinlari ishtirokchilari va 
chempionlarini, sobiq SSSR va 0 ‘zbekiston mutlaq chempionlari — 
G . Shamray, A. M arkov, S. Chuksiyeva, V. X rim pach, E. Sirkin, 
V. Bondarenko, R. Bolshakova va P. Pankratyev kabi yuksak mahoratli 
spo rtchilarn i o ‘sib chiqishiga sabab b o ‘ldi. L eningrad shahrida 
1938-yili o ‘tkazilgan Butunittifoq musobaqalarida respublikamizning 
yosh gimnastlari 5 -o ‘rinni, 1939-yili esa 4 -o ‘rinni egallashgan.
Ikkinchi Jah o n urushidan oldingi yillarda m ahailiy millatga 
m ansub g im n astlar b ila n ishlash yaxshi y o ‘lga q o ‘yilgan edi.

---

1940-yilda respublika terma jam oasi tarkibida 4 n a fa ro ‘zbek yigiti 
va 3 nafar qizlar b o ‘lgan. Ularni tarbiyalashda Toshkent shahridagi 
90-maktab o‘qituvchisi L.Vapoyevning xizmatlari beqiyosdir. 1943-yil 
1-yanvardan, hatto o ‘rta maktabning boshlang‘ich sinflarida harbiy- 
jismoniy tayyorgarlik bolyicha darslarjoriy qilingan. 1943-yil sentabr 
oyida m aktabdan tashqari m uassasalarni tiklash to ‘g‘risida m axsus 
qaror qabul qilingan.
1944-yilda 118 ta m aktabdan tashqari muassasa, shu ju m - 
ladan,l6 pionerlar uyi, 11 BSM, 7 bolalar o ‘yingohlari va bogMari, 
markaziy sayyohlar stansiyalari barpo etilib, ular mablag‘ bilan 
ta’minlangan. BSMda 2000 dan ortiq maktab o ‘quvchilari shug‘ullangan.