UO
Т: 633. 862. 4
H. S.
HÜMBƏТOV
BASMA (
İNDİGOFERA)
(monoqrafiya)
Monoqrafiya Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti Elmi
Şurasının 14 Mart 2012-ci il tarixli, EŞ - 08/2.8 saylı qərarı
ilə nəşr edilmişdir.
B A K I - 2 0 1 2
2
Elmi redaktor: kənd təsərrüfatı elmləri doktoru,
professor
İ. H. Cəfərov
Rəy verənlər:
ADAU-
nun Torpaqşünaslıq, aqrokimya və ekoloji kənd təsərrüfatı kafed-
rasının professoru, k/t elmləri doktoru F. H. Axundov
AMEA-
nın Mərkəzi Nəbatat bağı, “Ağac və kol bitkiləri” laboratoriyası-
nın aparıcı
elmi işçisi, b. e. n.
C. D. Mirzəliyev
AMEA -
nın Torpaqşünaslıq və aqrokimya institutunun “ Mineral gübrə-
lər və mikroelementlər ” laboratoriyasının böyük elmi işçisi, k/t e. n.
T. S. Abbasova
ADAU-
nun Biologiya kafedrasının dosenti, b. e. n.
M. Y. Qəbilov
H. S. Hümbətov. Basma (İndigofera) (monoqrafiya)
Bakı: “Elm və təhsil” nəşriyyat-poliqrafiya müəssisəsi 2012, 82 s. şəkilli
Monoqrafiya Azərbaycan respublikasının Gəncə - Qazax və Şirvan bölgə-
ləridə basma bitkisi üzərində 2001- 2004 - cü illərdə aparılmış elmi-tədqiqat
işləri əsasında tərtib edilmiş və bu bitkinin bioloji, ekoloji, morfoloji, fizioloji
və s. xüsusiyyətlərinin öyrənilməsinin nəticələrini əks etdirir.
Monoqrafiyada basma bitkisinin (
İndigoferanın) becərilmə texnologiyası,
torpağın təbii münbitliyinin qorunmasının əsasları, seleksiya və toxumçuluq
məsələləri, biçilmə və qurudulma texnologiyasının təkmilləşdirilməsi və s.
ətraflı şərh edilmişdir. Tədqiqatdan bu nəticəyə gəlinir ki, basma bitkisi yerli
şəraitdə becərilib istehsal edilsə, xaricdən respublikaya basma tozu gətirilməsi
məhdudlaşar, bu bitkinin becərilməsi ilə məşğul olan fermer təsərrüfatlarının və
iş adamlarının iqtisadi göstəriciləri yaxşılaşar.
Monoqrafiyadan müəllimlər, tələbələr, fermerlər və iş adamları istifadə edə
bilərlər. Monoqrafiya barədə irad və təkliflərinizi ADAU - nun Bitkiçilik və
bitki mühafizəsi kafedrasına göndərməyinizi xahiş edirəm.
H
3701000000−52
?????? 098−2012
qrifli nəşr © “Elm və təhsil” 2012
3
GİRİŞ
Mövzunun
aktuallığı. Yer kürəsinin təbii florası 500 mindən
artıq bitki növünü özündə birləşdirir. Bitki məhsullarına artan
t
ələbat yeni sənaye əhəmiyyətli bitkilərin yayıldığı bölgələri,
onların məhsuldarlığının yüksəldilməsini
və yeni beçərmə zona-
larının öyrənilməsini tələb edir. Bu baxımdan basma kimi cənaye
əhəmiyyətli bitkinin öyrənilməsi də vacib məsələlərdən biridir.
Son ill
ərdə basma boyayıcı, kosmetik və təbii dərman preparatı
kimi dünyada
geniş tətbiq olunur.
Basma bitkisini respublikamızda, o çümlədən Gəncə - Qazax
v
ə Şirvan bölgələrində geniş plantasiyalar şəklində becərməklə
n
əinki respublikamızın xaricdən asılılığına son qoymaq olar, ha-
bel
ə bu məhsulun dünya bazarına çıxarılmasına da nail olmaq
mümkündür. Onu da qeyd etm
ək lazımdır ki, yerli şəraitdə becə-
rilib istehsal olunan basma tozu keyfiyy
ət göstəricilərinə görə
xaricd
ən alınan basma tozundan üstündür. Odur ki, bu bitkinin
t
ədqiqat apardığımız bölgələrin təbii şəraitinə uyğunlaşmasının
öyr
ənilməsi aktuallığı baxımından diqqətəlayiqdir. Monoqrafiya
Az
ərbaycan Respublikasının Gəncə - Qazax və Şirvan bölgələri-
nin dağətəyi hissələrində qoyulmuş təcrübələrin nəticələrinin mü-
qayis
əlii təhlili əsasında tərtib olunmuşdur. Azərbaycanın Gəncə -
Qazax v
ə Şirvan bölgələrində basma bitkisinin öyrənilməsinə həsr
edilmiş bu elmi - tədqiqat işi ilk elmi əhəmiyyətə malik olan təd-
qi
qatdır.
T
ədqiqatın məqsədi və vəzifələri. Basma yeni texniki bit-
kil
ərdən ən qiymətlisi sayılır. Basma tozu xüsusilə qiymətlidir. Bu
toz
əsas saç rəngləyicilərinin içərisində ən geniş istifadə olu-
nanıdır.
Basma tozu parça v
ə xalçaların rənglənməsində, həmçinin
tibd
ə müalicə vasitəsi kimi istifadə edilir. Tədqiqatlar göstərir ki,
Az
ərbaycanın quru subtropik zonalarında basma bitkisinin mü-
v
əffəqiyyətlə becərilməsi və onlardan yüksək məhsul alınması
mümkündür. Bu
bitkinin göst
ərilən qiymətli cəhətlərini nəzərə
alaraq onların respublikamızın Gəncə-Qazax və Şirvan bölgələrin-