4
d
ə aqrobioloji və aqrotexniki xüsusiyyətlərinin araşdırılması qarşı-
ya m
əqsəd qoyulmuşdur.
Elmi yenilik v
ə nəzəri məsələlər. Aparılan tədqiqat işində əl-
d
ə olunan yenilik ondan ibarətdir ki, ilk dəfə basma kimi qiymətli
texniki
bitkinin respublikamızın Gəncə - Qazax və Şirvan bölgə-
l
ərində də becərilərək keyfiyyətli quru yarpaq və toxum məhsulu
əldə edilməsinin mümkünlüyü və yolları öyrənilmişdir.
G
əncə - Qazax və Şirvan bölgələrində basma toxumlarının sə-
pilm
əsi üçün ilk dəfə olaraq ən əlverişli səpin müddəti, səpin nor-
ması və toxumların basdırılma dərinliyi müəyyən edilmişdir.
Basma bitkisind
ən yüksək keyfiyyətli toxum və yarpaq məhsulu
əldə etmək üçün əlverişli bölgələr elmi cəhətdən araşdırılıb
d
əqiqləşdirilmiş, hər iki bölgədə basma bitkisinin çiçəkləmə bio-
lo
giyası və meyvəvermə xüsusiyyətləri, yaruslar üzrə toplanmış
basma
toxumlarının laboratoriyada cücərmə enerjisi və qabiliyyəti
öyr
ənilmişdir.
Praktiki
əhəmiyyəti. Hər iki bölgədə (Gəncə - Qazax və
Şirvan) yetişdirdiyimiz basma bitkisindən topladığımız məhsullar
Zaqatala Ətriyyat-Kosmetika fabrikinin laboratoriyasında analiz
edilmişdir. Onun yüksək keyfiyyətə malik olması və mövcud stan-
dartın (OCT 18- 19 -79) tələblərinə cavab verməsi təsdiq olun-
muşdur.
Az
ərbaycanın Gəncə - Qazax və Şirvan bölgələrində gələ-
c
əkdə sənaye miqyaslı basma plantasiyalarının salınmasında,
əlaqədar toxumçuluq təsərrüfatlarında, yarpaq və toxum məhsulu
əldə etmək üçün əlverişli təbii şəraitin seçilməsində tədqiqat ma-
teri
allarından istifadə olunacaqdır.
T
ətbiqi. Əldə etdiyimiz nəticələr ADKТA - nın Qovlar-Sarı
t
əcrübə təsərrüfatında və Kürdəmir rayonundakı ”Həna” istehsalat
kooperativinin sah
əsində tətbiq edilmiş və yaxşı nəticələr
alınmışdır. Тoxum və yarpaq məhsulu üçün plantasiyalarının ayrı-
lıqda bölgələr üzrə salınmasına dair təkliflərimiz gələcəkdə
yaranacaq t
əsərrüfatlarda öz əksini tapacaqdır.
5
Aprobasiya. T
ədqiqatın əsas məğzi ADAU-nun Ekologiya
müh
əndisliyi və meşəçilik, Bitkiçilik və bitki mühafizəsi kafedrala-
rının illik hesabat yığıncaqlarında (2001-2004 - cü illər), Aqro-
nomluq fakült
əsinin metodik komissiyasının yekun iclaslarında
(2001-2004-cü ill
ər) və ADKTA-nın 2001-2004-cü illər üzrə pro-
fessor mü
əllim heyyətinin və aspirantlarının elmi-tədqiqat işlərinin
yekunlarına həsr edilmiş elmi konfranslarında (Gəncə 2001 - 2004 -
cü ill
ər) müzakirə edilmişdir.
6
I FƏSİL. ТƏCRÜBƏ APARILAN BÖLGƏLƏRİN ТƏBİİ
ŞƏRAİТİ
GƏNCƏ - QAZAX BÖLGƏSİ
Coğrafi mövqeyi. Gəncə - Qazax bölgəsi respublikanın qərb
hissəsində yerləşir, cənubdan Ermənistan və qərbdən Gürcüstan
dövlətləri ilə sərhəddir, Ağstafa, Daşkəsən, Qazax, Gədəbəy,
Goranboy, Sa
mux, Tovuz, Göygöl, Şəmkir rayonlarının eləcə də
Gəncə, Dəliməmmədli və Naftalan şəhərlərinin inzibati ərazilərini
özün
də birləşdirir. Ümumi sahəsi 1228731 ha olmaqla respublika
ərazisinin 12,9 %-ni əhatə edir. Ölkənin inkişaf etmiş iqtisadi
bölgələrindən biridir (31, s. 222).
Relyefi
əsasən düzənlik və qismən dağlıqdır. Şərti olaraq
rayonun relyefi düzənlik, dağətəyi düzənlik qurşaqlarla ayrılır.
Şərq tərəfində Kür çayı boyu uzanan maili düzənlikdə Ceyrançöl
massivi yerləşir. Bu massivin torpaq ehtiyatlarından əsasən qış
otlaqları kimi istifadə olunur (31, s. 236).
Çoxillik hidrometeoroloji məlumatların təhlili göstərir ki,
tədqiq olunan ərazi üçüncü qrup aqroiqlim rayonuna daxil ol-
maqla
onun iqlimi quru, subtropik və mülayim isti kimi səciy-
yələnir. İl ərzində qızmar günlərin sayı orta hesabla 90-95 arasın-
da dəyişir. Havanın orta illik temperaturu 14,0
0
C-dir. Atmosfer
çöküntülərinin orta illik miqdarı 267,1 mm olmaqla, əsasən ilin
yaz və payız aylarında daxil olur. Havanın ən aşağı temperaturu
yanvar ayında (3,0
0
C), ən yüksək temperatur iyul və avqust
aylarına təsadüf etməklə orta hesabla 26,35
0
C təşkil edir. Fəal
temperaturun orta illik cəmi 3500 - 4000
0
C arasında tərəddüd
edi
r. Havanın orta nisbi rütubəti ildən asılı olaraq əsasən 60-73%
arasında dəyişir. Ərazinin iqlim xüsusiyyətlərinin torpaqların
xassələrinin və torpaq örtüyünün müəyyən komponentlərinin
formalaşmasında rolu böyükdür.
Bitki örtüyü.
Kiçik Qafqazın şimal-şərq dağətəyi düzənlik və
Küryanı ovalıq hissəsində yerləşən Gəncə - Qazax bölgəsinin bitki