39
Teymura qarĢı b irləĢməy i təklif etdi. Lakin o, müsbət cavab almad ığı üçün
müharibə meydanında tək qald ı və məğlub o ldu.
Teymurun Xorasanı tutub Azərbaycana tərəf irəliləd iyini eĢidən Sultan
Əh məd ona qarĢı qoĢun göndərdi, lakin Sultaniyyə ətrafındakı vuruĢmada
məğ lubiyyətə uğradı. Sultaniyyə Ģəhərini almıĢ Teymur Orta Asiyada baĢ vermiĢ
hadisələrlə ə laqədar Sə mə rqəndə qayıtdı.
Cəlairilər dövlətin in zəifləməsi, Sultan Əh məd in Bağdadda olması və
Teymurun Səmərqəndə qayıtması nəticəsində yaranmıĢ əlveriĢli vəziyyətdən
istifadə edən Qızıl Orda xanı To xtamıĢ 1385-ci ildə 90 min lik ordu ilə Dərbənddən
ġirvana keçərək Azərbaycana soxuldu. Təbriz mühasirəyə alındı. Təbrizlilər
Ģəhərin müdafiəsinə qalxd ılar. ġəhərdə xəndəklər qazıld ı, səngərlər yaradıldı.
ToxtamıĢ Ģəhərin möhkəm müdafiə o lunduğunu görüb danıĢıqlar apardı və xə rac
kimi 250 tü mən qızıl pul almaq Ģərti ilə geri çəkiləcəyinə razılıq verdi. ġəhər əhalisi
sülh ümidi ilə silah ı yerə qoydu. Təbriz əyanları To xtamıĢa veriləcək məbləğ in
toplanılması ilə məĢğul oldular və vəziyyətdən istifadə edən Toxt amıĢ qoĢunu
Ģəhərə buraxdı. Əhalini qarət etməyə baĢladılar. Təbriz əhalisi 8 gün ərzində
iĢğalçıların zü lmünə məru z qaldı. To xtamıĢ Ģəhərə yaxınlaĢ mıĢ Sultan Əh məd in
qoĢununu geri çəkilməyə məcbur etdi. Marağa Ģəhəri düĢmənin əlinə keçdi və qarət
olundu. Qızılorda lılar iki qis mə bölündülər. ĠĢğalçıla rın bir q ismi Mərəndə və
Naxçıvana gedib əhalin i qarət etdi və Ģəhərləri dağıtdı, digər h issələr isə Əhər
istiqamətində irəliləd i. Hər iki dəstə Qarabağda birləĢdi və onlar Ģimala çəkildilər.
ToxtamıĢ Azərbaycandan geri qayıdarkən 200 minə qədər adamı əsir apardı.
ToxtamıĢın ardınca Azərbaycan 1386-cı ilin baharında yenidən Ġrana və
Cənubi Qafqaza yürüĢ etmiĢ Tey murun hücumuna məru z qald ı. Tey murun bu
yürüĢü tarixdə üçillik yürüĢ kimi tanınır. O, ilk növbədə, bir sıra əmirlərin i
Sultaniyyəyə göndərdi. Onlar burada yerli hakim o lan Adillə birləĢdilər və Təbrizə
gəldilər. Su ltan Əhməd in Təbrizdəki əmirlərinin bir qismi Əlincə qalasına, bir
qismi isə Bağdada çəkild i. Təbriz Adilin ixtiyarına keçdi. Sultan Əh mədin Təbrizə
göndərdiyi qoĢun yenidən məğlub olub geri qayıtdı.
Az sonra Adil Teymuru qarĢılamaq üçün Həmədana gedərkən Sultan
Əh məd bir daha Təbrizə tərəf irəlilədi. O, Marağa v ilayətinə daxil o lduqda Adilin
əmirləri Təbrizi tərk edib geri çəkildilər. Adillə birləĢ miĢ Teymur Ucana çatdıqda
Sultan Əh məd düĢmənə qarĢı müqavimət göstərmək iqtidarında olmad ığı üçün
Təbrizdən çıxıb Naxçıvana getdi və düĢərgəsini tərk edərək oradan Bağdada
çəkildi. Təbrizə daxil olmuĢ Teymu r bir müddətdən sonra Naxçıvana getdi və
orada, Əlincə qalasının ətəklərində birgünlük vuruĢmadan sonra Qarabağa
qıĢlamağa gəldi. Teymur Qarabağda olduğu zaman ġirvanĢah Ġbrahim qiy mətli
40
hədiyyələrlə onun yanına gedib öz itaətini bildirərək onunla ittifaq bağladı. XIV
əsrin son rübündə Cənubi Qafqazda baĢ vermiĢ hadisələr (ilk növbədə Teymurun
və ġirvanĢah I Ġbrahimin fəaliyyəti) nəticəsində Azərbaycanın Ģimal-qərb sahələri
geniĢləndi. Tarixçi ġərəfəddin Əli Yəzd inin məlu matına görə, bu dövrdə
Azərbaycan ilə Gürcüstan arasdakı sərhəd Debed (Tebeder) çayı boyunca keçirdi.
1387-c i ildə Tey mur To xta mıĢın Bu xara və Sə mə rqənd üzərinə hücumu ilə
əlaqədar Azərbaycanı tərk etməli oldu. O, burada öz Ģahzadələrindən və yerli
əyanlardan ibarət caniĢinlərini qoydu. Təbriz Ģəhəri MiranĢahın baĢçılığı ilə Əmir
Məhəmməd Dəvati və Qara Bəstama, Sultaniyyə Əxi ĠranĢaha, Marağa ġahəliyə,
PiĢkin Əmir ġəbli və Hacı Əh mədə tapĢırıldı. Lakin tezliklə Tey murun caniĢinləri
arasında çəkiĢmələr baĢlandı. Azərbaycanda hakimiyyəti ələ almağa çalıĢan bir sıra
yerli feodal qrupları da mübarizəyə qalxaraq, həm Tey murilərlə, həm də öz
aralarında toqquĢurdular. Sultan Əh mədin Təb rizdə hakimiyyətini bərqərar etməy ə
çalıĢan əmirlər, Mah mud Xalxalinin idarə etdiy i feodal qrupu, Qara Yusif in
baĢçılığı ilə Qaraqoyunlular, Marağa hakimi Yadigar Ģahın dəstələri və
hakimiyyətdə möhkəmlən məyə can atan Teymuri əmirləri bu çəkiĢmələrin baĢlıca
iĢtirakçıları idi.
1387-c i ildə Təbriz hakimlərindən olan Qara Bəstam və PiĢkin hakimi Əmir
ġəbli ittifaqa girərək Məhəmməd Dəvatinin üzərinə hücum etdilər, onu
məğ lubiyyətə uğradaraq Təbrizin idarəsini ö z əllərinə aldılar. 1388-ci ilin
fevralında Əlincə qalasının kutvalı Xacə Cövhər Cəlairi əmiri A ltunun baĢçılığı ilə
Təbrizə qoĢun göndərdi. ġəbli Mərənddə onlara qarĢı çıxdı, lakin məğ lub oldu. O,
əvvəlcə Təbrizdə, sonra isə Marağada əhalini qarət etdi.
Təbrizdə ġəblin in naibi Əmir Dövlətyar hökmran lıq edird i. Və ziyyətdən
istifadə edən Məhəmməd Dəvati Qaraqoyunlu Qara Məhəmməd i Ģəhəri tutmağa
çağırdı. Həmin ilin may ayının 25-də Qaraqoyunlu qoĢunu Təbrizə çatdı, Ģəhərdə
olan ġahəlini həbs edib ġəblin in ardınca getdi. Onlar HəĢ truddakı vuruĢmada
qələbə çaldılar. ġəbli öldürü ldü. Lakin Qaraqoyunlularla Ağqoyunlular arasında
vuruĢma baĢlandığı üçün Qara Məhəmmədin dəstəsi Təbrizdən çıxmalı oldu. Onlar
Ģəhəri Qara Bəstama və Əmir Caliqə tapĢırdılar. Tezliklə Qaraqoyunlu əmirləri də
Ģəhəri tərk etdilər və Təbriz ġey x Adilin sərəncamına keçdi. O, Əlincə qalasının
kurvalı Cövhəri Təbrizə dəvət etdi. Cövhərin Təbrizi tutub Arrana qoĢun
göndərməsindən narazı qalmıĢ Xalxal hakimi Mahmud ona qarĢı qoĢun yeritdi və
Təbrizə yürüĢ edib Ģəhəri ələ keçird i. Təbriz 5 ay müddətində Mahmud Xalxalinin
baĢçılıq etdiyi əmirlər qrupunun (ġeyx Hacı, SatılmıĢ, Məlik Nizaməddin, Xalıq və
b.) ixtiyarında oldu. Bundan sonra isə Ģəhər Əlincə qalasından Altunun hücumuna
məruz qaldı. A ltun Mahmud Xalxalinin b ir neçə əmirini tutub Əlincə qalasına