Heydə r ə LĠyev

103 

 

XV  əsrdə  Su ltaniyyə  Ģəhəri  özünün  çiçəklən mə  mərhələsin i  yaĢamıĢdır. 

Klav ixo Su ltaniyyəni iri t icarət  mərkə zi kimi təqdim edir və göstərirdi ki, bu Ģəhər 

ticarət  əməliyyatlarından  xeyli  gəlir  əldə  edir  və  dövlətin  xəzinəsini 

zənginləĢdirird i.  Coğrafi  cəhətdən  bir-birinə  yaxın  olan  Təbriz  və  Sultaniyyə 

Ģəhərləri  XIV-XV  əsrlərdə  rəqabət  aparmıĢlar.  XIV  əsrin  sonu  -  XV  əsrin 

əvvəllərində  Sultaniyyə  hərbi-siyasi  çəkiĢmələrdən  xey li  zərər  çəkmiĢdi.  Qara 

Yusif  Qaraqoyunlu  ara  müharibələrində  Sultaniyyəni  müdafiə  edəcəyinə  inamın ı 

itirdi,  əhalinin  bir  hissəsini  Təbrizə  və  Marağaya  köçü rməli  oldu.  Bu  dövrdən 

etibarən  Təbriz  yenidən  Azərbaycan  və  qonĢu  ərazilərdə  yaranan  dövlətlərin 

paytaxtına çevrild i.  XV əsrin  70-ci  illərində Su ltaniyyədə olmuĢ Kontarini Ģəhərin 

ticarət-iqtisadi əhəmiyyətindən könülsüz danıĢmıĢdır. Venesiya səyyahı qeyd  edirdi 

ki,  "  Ģəhərdə  Ulcaytu  türbəsindən  baĢqa  diqqətəlayiq  olan  bir  Ģey  yoxdur". 

Kontarini  Təbriz haqqında daha həvəslə söhbət açmıĢ, Ģəhər əhalisinin ço xluğunu, 

ərzaq  bolluğunu, Ģəhərin  abadlığını,  ticarət  fəaliyyətinin  geniĢliy ini  xüsusilə  qeyd 

etmiĢdir. 

XV  əsrdə  Azərbaycanın  digər  Ģəhərləri  haqqında  mənbə  məlu matları 

səthidir.  Bəzi  hallarda  Ģəhərlərin  yalnız  adları  çəkilir:  ġabran,  Mah mudabad, 

Beyləqan, Ucan, Səidabad, Cavad, M iyanə və s. 

XV  əsrin  əvvəllərində  Tey murilər  Beyləqan  Ģəhərini  bərpa  etməyə 

baĢladılar.  Əbdürrəzaq  Səmərqəndinin  məlu matlarından  aydın  olur  ki,  "Əmir 

Teymur  Bey ləqanı  abadlaĢdırmıĢ,  orada  hamam,  ibtidai  ruhani  məktəb   (dəbistan) 

tikdirmiĢ,  Beyləqanın  kəhriz  Ģəbəkəsinin  bərpa  olun masına  sərəncam  vermiĢdi". 

Klav ixo da bu barədə məlu mat verir.  Lakin onun məlu matları dəqiq deyildir.  Əmir 

Teymur Beyləqanın dirçəld ilməsinin qeyri-mü mkün olduğunu anladı və bərpa iĢlə ri 

dayandırıldı.  Tey muri  hökmdarı  ġahru xun  dövründə  Beyləqanda  zəlzələ  baĢ  verdi 

və  hökmdar  dağılmıĢ  Ģəhəri  tərk  etməli  oldu.  Bu  baxımdan  ƏbdürrəĢid  Bakuvin in 

Beyləqanı əhə miyyətli, iri Ģəhər kimi təqdim etməsi gerçəklikdən uzaqdır.  

Ucan  Ģəhərinin  də  taleyi  Beyləqan  Ģəhərinin  taleyinə  bənzəyir.  XIV  əsrin 

sonu və XV əsrin əvvəllərində Ucan Ģəhəri adi kəndlərdən birinə çevrildi.  Halbuki 

Elxan i  hökmdarı  Qazan  xanın  dövründə  bu  Ģəhər  ölkənin  iqtisadi  həyatında 

əhəmiyyətli ro l oynamıĢdır. 1489-cu  ildə  Yaqub Ağqoyunlu Qazan xanın "zaman ın 

zərbələri  altında  viran  qalmıĢ"  sarayın,  Ucan  Ģəhərinin  digər  mü lklərin i  bərpa 

etmək haqqında əmr verdi.  Bərpa  iĢləri qısa  müddətdə baĢa çatdı və Sultan Yaqub 

sarayı  ziyarət  etdi.  Lakin  Ģəhərdə  bərpa  iĢləri  davam  etdirilməd i.  Ucan  əhalisin in 

əksəriyyəti Təbrizə köçdü. 

Bu  dövrdə  Miyanə  xırda  Ģəhər  kimi  tanın ırd ı.  Klav ixo  öz  qeydlərində  ço x 

zaman M iyanə adlanan yaĢayıĢ məntəqəsini kənd kimi təqdim edir.  

---

104 

 

Ümu miyyətlə,  XV  əsrdə  Azərbaycan  Ģəhərlərinin  tərəqqisi  ziddiyyətli 

olmuĢdur.  Bu baxımdan Təbriz istisna təĢkil edirdi.  

XIV  əsrin  birinc i  yarısında  Təbriz  əhalisin in  sayına  görə  Ya xın  və 

Orta ġərqin bütün Ģəhərlərindən üstün idi.  

XV əsrdə isə Təbriz Ģəhəri regional miqyasda mövqeyini bir qədər it irmiĢdi.  

XIV  əsrin  a xırı  və  XV  əsrin  əvvəllərində  hərbi  ə mə liyyatlar  nəticəsində 

ticarət-sənətkarlıq  mərkəzləri  və  sənətkarlıq  xammalın ın  cəmləĢdiyi  bölgələrdəki 

böyük  dağıntılar,  tranzit  yollarında  təhlükənin  artması  A zərbaycanın  bir  ço x 

ticarət-sənətkarlıq  mərkəzlərində, o cü mlədən Təbriz, Naxçıvan, Mərənd, Sərab v ə 

digər Ģəhərlərdə iqtisadiyyatın zəifləməsinə səbəb olmuĢdu. 

XVəsrdə  Təbriz,  Gəncə,  Ərdəbil  və  ġirvan  Ģəhərləri  (ilk  növbədə  ġama xı) 

Azərbaycanın mühüm to xuculuq mərkəzləri sayılırd ı. Bakuvi qeyd edirdi ki, Gəncə 

sakinləri  ipə k  qurdunun  yetiĢdirilməsində  və  ipəyin  hazırlan masında  mahir  idi. 

Siyasi  inkiĢafda  nisbi  sakitlik  və  feodal  istismarının  b ir  qədər  yu mĢalması 

sayəsində 

XV  əsrin  ikinc i  yarısından  etibarən  ġirvanın  iqtisadiyyatı  daha 

böyük  sürətlə  tərəqqi  edird i.  ġirvanın  ipək  parçaları  geniĢ  beynəlxalq  nüfuz 

qazanmıĢdı.  Bütövlükdə XV əsri to xuculuqda, tikinti iĢində, dulusçuluqda, monqol 

iĢğalından  sonra  yaranmıĢ  bəzi  sənətkarlıq  sahələrində  mü xtəlif  üslub  və  texniki 

üsulların  təĢəkkül  tapması  və  möhkəmlən məsi  dövrü  hes ab  etmək  olar.  Hülakular 

dövlətinin  paytaxtı  Təbriz  və  onun  ətrafı  monqol  hakimləri  tərəfindən 

iĢğal 

olun muĢ 

ölkələrdən 

məcburi 

Ģəkildə 

gətirilmiĢ 

on 

minlərlə 

sənətkarın toplaĢdığı məkan idi.  Bura Ġrandan, Çindən,  Kiçik Asiyadan, Suriyadan 

və  digər  ölkələrdən  minlərlə  sənətkar  köçürülmüĢdü.  Bu  sənətkarlar  özləri  i lə 

rəngarəng  bədii  və  texn iki  inĢa  üslubu,  sənətkarlıq  istehsalı  vərdiĢlər i  də 

gətirmiĢdilər.  Yerli sənətkarların nailiyyətləri ilə əlaqədar bu üsullar sənətkarlıqda 

və  incəsənətdə  XV  əsrdə  kamilliyə  çatmıĢ  yeni  istiqamətlərin  meydana  gəlməsinə 

Ģərait yaradırdı. 

XV  əsr  Azərbaycanda  xalçaçılığın  in kiĢafında  mühüm  mərhələdir.  Bu 

dövrdə  Azərbaycan  xalçalarına  böyük  tələbat  vardı.  A zərbaycan  xalçaları 

beynəlxalq bazara  müdaxilə ed irdi. Asiya və Avropa ölkələrində Təbriz və  ġirvan 

xalçaları xüsusi Ģöhrətə malik id i. Ġran və Türkiyə min iatürçülərinin, Qərbin Ġnt ibah 

dövrü  rəssamların ın  əsərlərində  Azərbaycan  xalçaları  əks  olunmuĢdur.  Niderland 

rəssamı  Hans  Memlinqin  1472-ci  ildə  çəkd iyi  məĢhur  "Məryəm  ana  uĢaqları  ilə" 

əsərində Quba-ġirvan tipli xov lu Azərbaycan xalçası təsvir edilmiĢdir.  

Azərbaycanda  dulusçuluğun  ən  böyük  mərkəzi  Təbriz  idi.  Təb riz  ustaları 

Azərbaycanda,  Ġranda,  Kiçik  Asiyada,  Misirdə  və  ġərqin  digər  ö lkələrində  saray, 

---