2.Depresyonik (Siklonik) Yağışlar:
Bir
sıcak hava kütlesi ile bir soğuk hava kütlesi düşey bir cephe boyunca
karşılaştıkların da sıcak hava yükselir,soğuk hava aşağıya iner.Cephe boyunca soğuk havanın
sıcak havayı iterek ilerlemesi halinde soğuk bir cephe yağışı,sıcak havanın soğuk havayı
iterek ilerlemesi halinde ise sıcak cephe yağışı görülür.Soğuk cephe yağışları daha şiddetli ve
etkilidir.Belirli bir cephe olmaksızın da düşük basınç bölgelerinde depresyonik yağış
görülebilir.Cephe yağışlarının şiddetli orta, süresi uzundur,geniş bir alanı kaplar.Türkiye de
meydana gelen yağışların çoğu depresyoniktir. Bazen soğuk hava kütlesinin sıcak havayı
sarıp depresyonik şeklinde yükseltilmesi ile çok şiddetli yağışlar da meydana gelebilir.
Şekil 2.2 Depresyonik Yağışlar
3.Orografik Yağış:
Nemli bir hava kütlesi bir dağ dizisini aşmak için yükselirken soğur ve orografik
yağışa yol açar.Türkiye de denize paralel dağ sıralarının (Kuzey Anadolu dağları,Toroslar )
denize bakan yamaçlarında denizlerden gelen nemli ve sıcak hava kütleleri bu şekilde yağış
bırakır.Orografik yağış alan bölgelerde arazini kotu ile yağış yüksekliği arasında bir ilişki
vardır.
Şekil 2.3 Orografik Yağışlar
Suni Yağmur : Bulutlarda yer yüzüne düşebilecek irilikte damlalar getirecek
mekanizmaların bulunmaması halinde yağış görülmediğini yukarda belirtmiştik.Bu gibi
hallerde atmosfere müdahale ederek suni yağmur yağdırmak düşünülebilir.Bunu için iki yol
mevcuttur:
1.Bulutlara gümüş iyodür kristalleri uçaklar vasıtasıyla serpilir,ya da daha ekonomik
olarak (-10
0
C’nin altında )yeryüzünde yatılarak meydana getirilen gümüş iyodür buharları
bulutlara kadar yükselirse –5
0
C’nin altındaki sıcaklıklarda su,bu kristallerin üzerinde
buzlaşarak buz kristalleri meydana getirir.
2.Bulutlara kuru buz (katı karbondioksit) serpilerek sıcaklık –40
0
C’ye düşürülürse
bulutlardaki su kendiliğinden buz kristallerine dönüşür. Böylece yeter sayıda mevcut olmayan
buz kristalleri suni olarak meydana getirilmiş olur.-5
0
C’den daha sıcak bulutlarda bu usulle
yağmur yağdırmak mümkün olmaz.Bu gibi durumlarda iri damlalar meydana getirmek için
bulutlara nem çeken tuz gibi maddeler ya da iri su damlaları püskürtülmesi denemiştir.
15
2.3
Yağışlı Gün
Su bırakmayan olaylarda ay içindeki gün sayısının belirlenmesi, hidrometeorolojik
olaylar hanesindeki kontrol (müşahade) sütununa işlenir. Bu tür meteorların belirlenmesi için
kayıtlara bu şekilde aktarılırlar. Dönem içi yağışlı gün sayıları günlük yağış miktarı hanesinde
0.1 mm. ve 0.1mm.’den daha fazla yağmur suyu ölçülen, miktar üzerinde “●” sembolü
bulunan ay içindeki günlerdir.
●
AZ
Ölçülmeyecek kadar az yağmur,
●
O
Hafif yağmur,
● Tabii
halde
yağmur,
●
2
Kuvvetli yağmur, gibi.
2.4 Günlük Yağış Miktarı
Gün içerisinde farklı zaman dilimleri içerisinde yağış gerçekleşmiş olabilir. Yağışın bir gün
boyunca süreklilik arz ettiği de görülebilir. Her iki durumda da günlük yağış miktarı bu
periyot içerisinde meydana gelen yağışların toplamına eşittir. Günlük periyottan
bahsedildiğinde gün içerisinde sabah 07:00 ‘dan ertesi gün 07:00’a kadar olan süreç geçerli
olmaktadır.
2.5 Yağışın Ölçülmesi
Yağış belli bir zaman süresinde atmosferden yeryüzüne, yatay düz bir yüzey üzerine
düşen ve düştüğü yerde kalarak biriktiği kabul edilen su sütununun yüksekliği ile ifade edilir.
Yağış yüksekliği hidrolojik çalışmalarda çoğu zaman mm cinsinden gösterilir.
Yağmurun ölçülmesi yazıcı, yada yazıcı olmayan yağışölçerlerle yapılabilir. Yazıcı
yağışölçerler, yağış miktarının zaman içinde değişiminin bilinmesini sağladıkları gibi
yağışölçere yaklaşmanın zor olduğu hallerde de yararlı olurlar.
1.Yazıcı Olmayan Yağış Ölçerler (Plüvyometre): Düşey kenarlı herhangi bir kap yağış
ölçmekte kullanılabilir. Ancak, ölçüm sonuçlarını birbiriyle karşılaştırabilmek ve hataların
aynı mertebede kalmasını sağlamak için standart kaplar kullanılmalıdır. Çok kullanılan bir
plüvyometre tipi (U.S.Weather-Bureau) 20 cm. çaplı bir silindir şeklindedir. Okuma
prezisyonunu arttırmak ve buharlaşmayı azaltmak için bu kabın içine alanı silindirin 1/10’i
kadar olan bir iç kap yerleştirilebilir. Şekil 3.3’de görüldüğü gibi iç kabın üst yüzeyi de dış
kapla aynı kesit alanına sahiptir.İç kapta toplanan yağış bölmeli bir çubukla ölçülür. Okuma
10’a bölünerek yağış yüksekliyi elde edilir. Yağış yüksekliği 50 mm. yi geçince toplanan su
taşmaya başlar, iç kap çıkarılarak toplamaya devam edilebilir. Plüvyometreler yağış
yüksekliğinin zamanla değişimini kaydedemezler, ancak belli bir zaman aralığındaki toplam
yağışı verirler. Okumalar genellikle günde bir defa (bazen 6 veya 12 saatte bir) yapılır.
Erişilmesi zor yerlerde uzun süre içindeki yağışı toplamak için Totalizatör denen daha büyük
kaplar da kullanılır.
16
Şekil 2.4 Plüvyometre (Weather-Bureau tipi)
2. Yazıcı Yağışölçerler (Plüvyograf): Bunlar yağış yüksekliğinin zamanla değişimini kağıt
üzerine kaydederler. Çeşitli tipler vardır:
a) Tartılı : Yağış bir kovada toplanır, yaya bağlı olan kısım ağırlaşınca döner bir kağıt şerit
üzerinde bir ucu hareket ettirir. Böylece yağış yüksekliğinin zamanla değişimini gösteren eğri
elde edilir.
Şekil 2.5 Tartılı Plüvyograf
17