Örnek Problem 3: Yüzey alanı 40 km
2
olan bir bölgede haziran ayında göle giren
akarsuyun debisi 0.56 m
3
/sn gölden çıkan suyun ortalama debisi 0.48 m
3
/sn aylık ortalama
yağış yüksekliği 45 mm aylık ortalama buharlaşma yüksekliği 105 mm gölün tabanında ay
boyunca sızma yüksekliği 25 mm olarak tahmin ediliyor.
a)Haziran ayındaki göldeki su değişimini hesaplayınız.?
b)Su seviyesindeki azalma ne kadardır.?
Çözüm :
a) 40 km
2
=40.10
6
m
2
Q
giren
=0.56 m
3
/sn Q
çıkan
=0.48 m
3
/sn
Buharlaşma=105 mm
Sızma=25 mm
Yağış=45 mm
ΔS = X – Y
X1 = 0.56
⋅60⋅60⋅24⋅30 = 1451520 m
3
Y1 = 0.48
⋅60⋅60⋅24⋅30 = 1244160 m
3
X2=0.045
⋅40⋅10
6
=1800000 m
3
Y2 = 0.105
⋅40⋅10
6
= 4200000 m
3
Y3 = 0.025
⋅40⋅10
6
= 1000000 m
3
∑X = 3251520 m
3
∑Y = 6444160 m
3
ΔS = ∑X - ∑Y = 3251520 – 6444160 = -3192640 m
3
b)
Δh =
=
Δ
Alan
s
=
6
10
.
40
3192640
-0.0798 m = -8 cm
Örnek Problem 4:
Bir rezervuarın yüzey alanı 11 km
2
2003 yılı için rezervuarın su
bütçesi çıkarılmak isteniyor. Bu bölgeye sulak dönemlerde yani Aralık ve Haziran ayları
arasında memba tarafından ortalama 1.6 m
3
/sn su gelmektedir.kurak dönemlerde ise bu debi
0.75 m
3
/sn düşmektedir.Rezervuardan mansab tarafına aktarılması gereken minimum
ortalama debi 0.95 m
3
/sn bu hazneden elektrik üretimi amacı ile yıllık 12000000 m
3
su
çekilmektedir.Sulama amacı ile ortalama 0.15 m
3
/sn 1 yıl su alınmaktadır.İçme suyu ise
ortalama 40 lt/sn hazneye yıllık 815 mm yağış düşmektedir.Buharlaşma 144 mm olarak
ölçülmüştür.Tahmin edilen sızma yüksekliği ise 38 mm’dir.
a)Haznedeki su miktarı ne kadar değişmiştir.?
b)Haznedeki su seviyesi ne kadar değişmiştir.?
Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım
31 31 28 31 30 31 30 31
31 30 31 30
12
Çözüm :
X1 = 1.6
⋅86400⋅212 = 29306880 m
3
Y1 = 0.95
⋅86400⋅365 = 29959200 m
3
X2 = 0.75
⋅86400⋅153 = 9914400 m
3
Y2 = 12
⋅10
6
m
3
X3 = 0.815
⋅11⋅10
6
= 8965000 m
3
Y3 = 0.15
⋅86400⋅365 = 4730400 m
3
Y4 = 0.040
⋅86400⋅365 = 1261440 m
3
Y5 = 0.144
⋅11⋅10
6
=1584000 m
3
Y6 = 0.038
⋅11⋅10
6
= 418000 m
3
ΔS = X – Y = 48186286 – 39053040 = 9133240 m
3
b)
Δh =
=
Δ
Alan
s
=
6
10
.
11
9133240
0.83 m = 83 cm
Örnek Problem 5:
Bir şehrin su ihtiyacını karşılamak için yapılan bir havzanın yüzey
alanı 17 km
2
hazneyi besleyen akarsuyun havza alanı 50 km
2
günlük ortalama su ihtiyacı
49000 m
3
yıllık yağış yüksekliği 88 cm’dir.Yıllık buharlaşma yüksekliği 125 cm yıllık
ortalama akış yüksekliği 33 cm olduğuna göre hazne hacminde hazne suyu yüksekliğinde
değişme ne kadardır?
Cevap:
X
1
= 0.88
⋅17⋅10
6
= 14960000 m
3
Y1 = 1.25
⋅17⋅10
6
= 21251000 m
3
X2= 0.33
⋅50⋅10
6
= 16500000 m
3
Y2=49000
⋅365=17885000 m
3
∑X = 31460000 m
3
∑Y=39136000 m
3
ΔS = -7676000 m
3
Δh=
6
10
.
17
7676000
=
Δ
Alan
s
= -0.45 m = 45 cm
13
2.
YAĞIŞ
Atmosferden
katı yada sıvı halde yeryüzüne düşen sulara yağış denilir.Sıvı haldeki
yağış yağmur şeklindedir,katı haldeki yağış ise kar,dolu,çiğ,kırağı şekillerinde
olabilir.Yağmur ve kar hidrolojik bakımdan en önemli iki yağış şekli olup hidrolojik açıdan
aralarındaki önemli fark yağmur halinde yer yüzüne düşen sular derhal akış haline geçtikleri
halde karın genellikle uzun bir süre sonra erimesidir.
2.1 Yağışın Meydana Gelmesi
Havadaki su buharının yağış halinde yeryüzüne düşmesi için şu şartların birlikte
gerçekleşmesi gerekir;
1.Atmosferin o bölgesinde yeterli miktarda su buharı bulunmalıdır; atmosferdeki su
buharının büyük bir kısmının denizlerdeki buharlaşmadır,karalar üzerine düşen yağışın %90
denizlerdeki buharlaşmadan kaynaklanır.
2.Hava soğumalıdır; hava soğuyunca su buharı taşıma kapasitesi azalır,doyma
noktasının üstüne çıkılınca su buharı sıvı hale geçebilir.Havanın soğumasını ne şekilde
olabileceği aşağıda incelenecektir.
3.Yoğunlaşma olmalıdır; yoğunlaşma adlarına yoğunlaşma çekirdeği dene çok küçük
(mikron mertebesinde) tozlar üzerinde olur. Bu tozlar (organik
cisimler, volkanik kül, sülfürik
ve nitrik asit, kil taneleri, tuz ve duman) atmosferde daima mevcut olduğundan hava doymuş
hale geçince bu şart her zaman gerçekleşir. Su buharının yoğunlaşmasıyla bulutlar meydana
gelir. Bulutlardaki su damlacıklarını büyüklüğü 1-100 mikron arasında kaldığından bunlar
buharlaşmadan yeryüzüne kadar düşemezler, hava hareketleri ile atmosferde kalırlar.
4.Yeryüzüne düşebilecek irilikte (1 mm kadar) damlalar teşekkül etmelidir; bu ya
üzerinde su buharının yoğunlaşa bileceği buz kristallerinin varlığıyla
ya da küçük
damlacıkların çarpışarak birleşmesi sonunda olabilir.- 10
0
C den düşük sıcaklıktaki bulutlarda
yeterli sayıda buz kristali varsa buz üzerindeki buhar basıncı su üzerindeki buhar basıncından
düşük olduğundan,su buharının buz kristalleri üzerinde toplanmasıyla iri kristaller meydana
gelebilir.Daha sıcak bulutlarda ise iri damlalar bu şekilde oluşamaz,tuz çekirdekleri üzerinde
oluştuğu sanılan nispeten iri damlacıkların birbirleriyle çarpışıp daha büyümeleri ile yağış
görülebilir.Bu şartlar her zaman gerçekleşemediği için diğer üç şart var olduğu halde yağış
meydana gelmeye bilir.
2.2 Yağış Tipleri Nasıl Tanımlanır;
1.Konvektif yağış: Yeryüzüne yakın hava fazla ısınırsa yükselir. Bu özellikle etrafı
dağlarla çevrili bölgelerde yaz aylarında görülür. Yağış yerel,kısa süreli ve şiddetlidir.
Türkiye de iç Anadolu da yaz akşamlarında görülen sağanakların nedeni budur.
Şekil 2.1 Konvektif Yağış
14